In een weiland langs de Oudelandsdijk tussen Monickendam en Ilpendam kwamen in 1959 tijdens een zeer droge zomer koppen tevoorschijn van een groot aantal palen. Het vermoeden rees, dat het hier ging om resten van het verdwenen klooster Galilea Minor, waarvan het bestaan wel bekend was, maar niet de exacte vestigingsplaats.
>
1 min
In een weiland langs de Oudelandsdijk tussen Monnickendam en Ilpendam kwamen in 1959 tijdens een zeer droge zomer koppen tevoorschijn van een groot aantal palen. Het vermoeden rees, dat het hier ging om resten van het verdwenen klooster Galilea Minor, waarvan het bestaan wel bekend was, maar niet de exacte vestigingsplaats.
Lees meer
0 min
Rond de Poel stonden tot ver in de negentiende eeuw acht poldermolens. Zij maalden het water vanuit de Ooster Ee op de Poel, die daardoor als molenkolk fungeerde. Het water van de Poel werd bij laag water geloosd op de Zuiderzee via de sluis waarvan de wanden en de overkluizing nog steeds aanwezig zijn.
> 0 min
In het noordwestelijk deel van de stad, in een bocht van de laatste stadsuitbreiding van 1570, lag de Hofvenne. De naam Hofvenne duidt op land dat hoort bij een aanzienlijk huis op deze plek. Van deze plek wordt aangenomen dat daar het Waterlands kasteel Swaensborch lag. Dit kasteel behoorde toe aan de Heer van Waterland. Deze titel was in de dertiende eeuw in het bezit van de familie Persijn, een van oorsprong Kennemerse familie. Het kasteel, waarvan niemand weet hoe het er heeft uitgezien, werd door opstandige Waterlanders verwoest tijdens opstanden van 1268 en 1274. Het kasteel werd niet meer herbouwd. Archeologisch onderzoek heeft op deze plek nooit plaatsgevonden, dus een bevestiging of dit nu echt de plek van het kasteel was is er niet.
> 0 min
Resten van de vroegste bebouwing van Monnickendam zijn gevonden in de Kerkstraat. Monnickendam ontstond hier aan het eind van de dertiende eeuw op een langgerekte terpachtige ophoging langs het veenriviertje de Leek, dat werd afgedamd.
In 1979 werd er in de Kerkstraat onderzoek verricht. Men vond resten van bewoning, waarschijnlijk de onderkomens van ambachtslieden. Daarnaast werden de funderingen van zes ovens gevonden. Het vondstmateriaal kon worden gedateerd van rond het einde van de dertiende eeuw tot het midden van de veertiende eeuw. Waar de ovens precies voor zijn gebruikt is niet duidelijk. Wel werden sintels, slakken, steenkool en baar ijzer gevonden die van ijzerbewerking afkomstig kunnen zijn. Drie van de ovenbouwsels zijn overgebracht naar het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen.
> 0 min
Op de plaats van de huidige begraafplaats naast de Grote Kerk lag het klooster Mariëngaarde. Al in 1273 wordt hier een uithof gesticht door de Norbertijner monniken van Marken. Deze monniken bewoonden op Marken een uithof van het klooster Mariëngaarde bij Hallum in Friesland. De Norbertijner monniken worden in 1345 als zijnde ‘Friese’ monniken door de Hollandse graaf verdreven. Hun bezit wordt geconfisqueerd. Graaf Willem IV is op dat moment in oorlog met de Friezen. Rond 1400 stichten de Franciscanessen een nieuw nonnenklooster op deze plek. Als gevolg van de Reformatie worden de nonnen na 1572 uit het klooster gezet en wordt het gebouw afgebroken. Op deze plaats bouwt de stad Monnickendam in 1612 een oudemannenhuis. Dit wordt in 1633 afgebroken. Door de nieuwe Franse wetgeving mag er vanaf 1810 niet meer worden begraven in kerken. Daarom wordt hier in 1813 naast de kerk de begraafplaats ingericht.
> 0 min
In 1984 onderzocht de Historische Vereniging Oud Monnickendam de Vestingwal. Funderingsresten van de oorspronkelijke stadsmuur bleken toen over een grote lengte nog aanwezig. Deze bevindingen hebben in 2009 geresulteerd in het opgraven en gedeeltelijk reconstrueren van een rondeel, een ronde uitgebouwde toren in de vestingmuur waarmee flankerend kon worden geschoten op de aanvallers. De stadsmuur kwam hier tot stand na de stadsuitbreiding van 1404. Het is niet waarschijnlijk dat het rondeel toen meteen al werd aangelegd. Waarschijnlijk werden de eerste rondelen in stadsmuren in Nederland rond het midden van de vijftiende eeuw gebouwd. Op basis van het metselwerk en de gebruikte stenen werd het rondeel gedateerd tussen 1500 en 1600. Mogelijk kort na 1700 is het rondeel gesloopt. Het rondeel als verdedigingswerk was toen al ruim honderd jaar achterhaald door de introductie van bastions. Deze boden meer ruimte voor het geschut en een veiligere dekking voor de verdedigers.
> 0 min
De locatie van Scheepswerf Hakvoort in Monnickendam is al eeuwen als scheepswerf in gebruik. Dat is wel gebleken na de laatste archeologische opgravingen. De scheepshelling is onderzocht vanwege de vervanging van de helling en een geplande uitbreiding.
> 3 min
Leerlingen van vijf basisscholen uit de omgeving Waterland en de Beemster kruipen in de huid van onderzoeksjournalist en maken films over de historie van Waterland en water. Leerlingen gaan uitgerust met iPads op pad om films te maken over de historie van Waterland aan de hand van hedendaagse verhalen, historische voorwerpen en plekken waar het verleden zichtbaar blijkt te zijn. Het project wordt volledig uitgevoerd op de iPad, van onderzoeken tot filmen en monteren.
Media-erfgoed project ‘Water’ komt voort uit een bijzondere samenwerking tussen Oneindig Noord-Holland, het Zuiderzeemuseum en Stichting De frisse blik. De provincie Noord-Holland heeft dit unieke project mogelijk gemaakt.
Kijk voor meer informatie over dit project op www.defrisseblik.nl.
> 4 min
Bij het bruggetje over de haven in Monnickendam staat een bronzen beeld, gemaakt door kunstenaar Rob Cerneus, van een palingroker. Dit ambacht is bijna verdwenen uit Monnickendam, maar vroeger stond het stadje vol met palingrokerijen. Het roken en verhandelen van vis was een belangrijke beroepstak in Monnickendam. Dit gold niet voor het vangen van de vis, dat deden voornamelijk de inwoners van Volendam, Marken en Durgerdam. Met de komst van de Afsluitdijk kreeg de visserij het zwaar te verduren en verdwenen bijna alle rokerijen uit de stad, op twee na.
> 3 min
De geschiedenis van de Speeltoren is met raadselen omgeven. Het stadje Monnickendam werd rond 1500 twee keer door een fikse stadsbrand getroffen waardoor archieven en documenten uit die tijd zijn verdwenen. De toren werd begin 16e eeuw naar alle waarschijnlijkheid gebouwd op de restanten van een door brand verwoeste kerk. Het carillon van de Speeltoren heeft een opmerkelijke reputatie: het is het valste klokkenspel van Nederland! De vijftien klokken dateren uit 1595 en zijn nooit vervangen of aangepast om zuiverder te klinken. Werd er vroeger nog gelachen om de valse Speeltoren, nu heeft Monnickendam een uniek geluid waar men trots op is.
> 2 min
De Nieuwendam sluit de Purmer Ee af en verbindt de Katwouder Zeedijk met de Waterlandse Zeedijk. Op de dam ligt een verkeersweg.
> 1 min
De braak is rond van vorm en is geïntegreerd in het stadspark.
> 1 min
Bij het Hemmeland, ten zuiden van Monnickendam, zijn het buiten- en binnentalud van de dijk groen. Hier is ook een doorsnijding van de dijk die dient als toegangsweg tot het recreatiegebied dat op het Hemmeland is gevestigd. Dit dijkgedeelte kronkelt verder tot de Verbindingsdijk met Marken. Bij het maken van de aanhechting van deze dijk aan de Waterlandse Zeedijk (een T-kruising) in de eerste helft van de jaren ’50, is er aan laatstgenoemde dijk nogal wat veranderd.
> 1 min
Het sluiscomplex is in 1884 herbouwd als schutsluis van het enkelkerend type en een ovale schutkolk, gelegen tussen de Zesstedenvaart en het Stinke Vuil. Tegenwoordig is het nog altijd als zodanig in gebruik. Het complex is ten westen van Monnickendam gesitueerd en bestaat uit een sluis met ophaalbrug. De sluiswachterswoning werd enige jaren geleden afgebroken.
> 1 min
We schrijven 1275. Waterlandse boeren komen in opstand tegen hun heer, Jan Persijn. Die oefende namens de graaf van Holland het gezag uit over Waterland en de Zeevang. Waarom hij zijn onderdanen tegen zich in het harnas gejaagd had is niet helemaal duidelijk. Maar hij moet het helemaal bij hen verbruid hebben, want zijn burcht Swaensborch werd door de opstandelingen tot de grond toe verwoest. Van dit ergens bij Monnickendam gelegen kasteel is tot nu toe nooit iets teruggevonden.
> 3 min
Sinds 2010 is de Monnickendamse admiraal Pieter Florisz (ca 1600 – 1658) terug in de stad waar hij vandaan kwam. Door beeldhouwer Herman van Elteren is hij vereeuwigd in een gevelsteen aan het huis waar ooit het zijne stond: op de hoek van het Zuideinde met de Gooische Kaai. Net als zijn beroemde, uit Vlissingen afkomstige leeftijdsgenoot Michiel de Ruyter begon ook Pieter Florisz zijn loopbaan op de koopvaardij. Waarschijnlijk hebben beide mannen elkaar in 1640 in West-Indië ontmoet en in 1641 kwamen ze elkaar opnieuw tegen, toen ze allebei als kapitein van een oorlogsschip dienden in een (onbeslist gebleven) zeeslag tegen de Spanjaarden bij Kaap St. Vincent. Na deelname aan vlootexpedities naar de Oostzee kwam Pieter Florisz in 1645 als kapitein van het fregat Stad Monnickendam in vaste dienst van de admiraliteit van West-Friesland en het Noorderkwartier. Bij het uitbreken van de eerste Engelse zeeoorlog (1652-1654) was hij opgeklommen tot schout bij nacht. Hij nam als eskadercommandant deel aan de zeeslagen Kentish Knock en Dungeness in 1652, de Driedaagse zeeslag en de zeeslagen bij Nieuwpoort en Terheide in 1653, meestal onder het opperbevel van admiraal Maarten Tromp. Eind 1653 werd hij bevorderd tot vice-admiraal. Dat betekende echter, dat hij naar Hoorn moest verhuizen. In 1658 voer hij onder admiraal Van Wassenaer ten strijde tegen de Zweden, die de Sont blokkeerden. Pieter Florisz had daarbij een nieuw vlaggenschip, de Josua, waarvan in het Westfries Museum in Hoorn een prachtig model staat. Het werd echter zijn laatste tocht. In de zeeslag in de Sont, die op 8 november 1658 plaats vond, versloeg de Nederlandse vloot de Zweden, maar in het hevige gevecht sneuvelden vele opvarenden, waaronder Pieter Florisz. Hij werd in 1659 in de Grote Kerk te Hoorn, zijn toenmalige woonplaats, begraven. Dat zal er toe hebben bijgedragen dat hij in zijn geboortestad in de vergetelheid raakte, ondanks dat hij daar het grootste deel van zijn leven gewoond heeft. Maar in 2010 werd dat rechtgezet met de plaatsing van de prachtige gevelsteen met zijn beeltenis.
> 0 min
Als admiraal van de vloot, die in 1573 op de Zuiderzee de Spanjaarden versloeg is Cornelis Dirksz (ca 1542-1583) een van Monnickendams grootste helden. Hij moet Monnickendammer van geboorte zijn geweest, al zijn uit die tijd helaas geen doopinschrijvingen bewaard gebleven. Zeker is wél dat Cornelis Dirksz vanaf 1561 inwoner van de stad was. Hij woonde aan de Grote Noord, eerst in het zevende huis vanaf de hoek van de Gooische Kaai, vanaf 1572 in een twee huizen dichter bij de haven gelegen pand.
> 3 min
“1944. 29 december. 8.45 uur. Kwamen drie in uniform van gemeentepolitie aan het bureau. Eén greep mij bij de armen en een tweede zette mij een pistool op de borst […] Ik werd in de cel gebracht. Later bleek het gehele dienstdoende personeel vast te zitten en het bevolkingsregister van Purmerend verdwenen.” Dit is te lezen in de dagrapporten van de gemeentepolitie van Purmerend uit 1944, die bewaard worden in het Waterlands Archief. In korte bewoordingen wordt verslag gedaan van een succesvolle overval door Waterlandse verzetsstrijders op het bevolkingsregister, waarbij de politieagenten die de registers onder hun hoede hadden gekregen, in hun eigen cel werden opgesloten.
> 2 min
Begin juli is het feest in Monnickendam. Tijdens de jaarlijkse Jan Haringrace op het IJsselmeer zeilen tjalken, botters en andere schepen om de snelste tijd. De race is vernoemd naar Jan Haring, dé held van de Slag op de Zuiderzee in 1573. Deze slag was bepalend tijdens de Nederlandse opstand.
> 4 min