2 min

Noordwestelijk van Amsterdam ligt tussen de zee en de Zaan een vergeten delta van de Rijn, waarvan het IJ bij Amsterdam nog een restant is. Archeologische en geologische kenners van het gebied noemen dat het Oer-IJ. In de 19e eeuw strekte het IJ zich als open water nog veel verder uit naar het westen, aan weerszijden van het huidige Noordzeekanaal tot Velsen. Tot die tijd stroomde het water richting Amsterdam en Zuiderzee, niet naar de Noordzee; dat kwam omdat de monding van het Oer-IJ tegen het begin van onze jaartelling, dus zo’n tweeduizend jaren geleden, was dichtgestoven. Voor die tijd verbond het Oer-IJ de Vecht, de noordelijke arm van de Rijn, met de Noordzee tussen Castricum en Bergen en stroomde het water langs Velsen, Beverwijk, Heemskerk, Uitgeest, Castricum en Egmond. Op de bewerkte luchtfoto’s van het huidige landschap is die oude loop als een reusachtige gespiegelde S tussen Egmond en het Noordzeekanaal heel goed te zien. Het was toen een uitgestrekt kweldergebied met grotere en kleinere geulen en kreken zoals we dat nu nog kennen van de Waddenkust. Westelijk ervan liggen de strandwallen en duinen die het Oer-IJ tot aan zijn oude monding afschermden van de zee. Oostelijk ervan strekt zich het veengebied uit dat nu een ‘typisch Hollands’ groen en weids poldergezicht biedt, maar vóór de middeleeuwse ontginningen als een hoog en moeilijk toegankelijk moeraskussen oprees.

Dat landschap van nu heeft in het verleden zijn structuur gekregen door de wisselwerking tussen land, water en wind, tussen zee en rivier en door de steeds maar stijgende zeespiegel: vijf meter in de laatste vijfduizend jaren. Zo is land gevormd dat ook nu nog bestaat, maar is soms ook land vernietigd door het water – denk aan het Alkmaarder Meer of de Beemster – of door de wind afgedekt met duinzand zoals bij Velsen in de Velserbroek. En al minstens vijftig eeuwen lang hebben hier mensen goed geleefd en steeds verder vormgegeven aan dat markante landschap. Zij hebben geleerd om te gaan met de kansen en risico’s van het waterrijke milieu en hoe de rijkdom van plant en dier op het land, in het water en de lucht te benutten. Hun kennis en ervaringen zijn van generatie op generatie in woord en soms geschrift overgedragen. Het landschap zelf is als een geheugen waarin dat is terug te lezen: in zichtbare elementen en patronen die het onzichtbare tegelijkertijd kunnen verbergen en herkenbaar maken.

De fietsroute door het Oer-IJ voert langs plekken waar de sporen van menselijke bewoning door archeologisch onderzoek zichtbaar zijn gemaakt. De route voert onder andere langs de vindplaats van een vrouwelijk skelet. Zij kreeg de naam Hilde, een naam die ook aan het Provinciaal Archeologisch Informatiecentrum werd gegeven. De route start bij Huis van Hilde en maakt een rondgang langs het noordelijke Oer-IJ-gebied. De route is slechts 22 kilometer lang maar gaat langs archeologische vindplaatsen die bijna allemaal in de vaste presentatie van Huis van Hilde zijn vertegenwoordigd.