Edam

Vrije mensen en vrije liefde met Johanna Kuiper

Domineesdochter, theologe en schrijfster van een kinderbijbel en andere kinderboeken. Op het eerste gezicht is Johanna Kuiper (1896-1956) naar de standaarden van de eerste helft van de 21ste eeuw een prototype voor de vrouw. Johanna heeft echter ook een heel andere kant. Ze is socialiste, feministe, voorvechtster van de vrije liefde en een bewust ongetrouwde moeder van twee kinderen van verschillende mannen. Maar daarnaast is ze, zeker niet in de laatste plaats, ook een verzetsheldin.

3 min

De Zeemeermin van Edam

De wind giert langs de huizen, regen klettert op de daken en het water beukt tegen de dijken van het dorpje Edam aan de Zuiderzee in het jaar 1403. De storm slaat een gat in de dijk en op de woeste golven wordt een vreemd zeewezen het Purmermeer ingedreven. Als de storm gaat liggen, wordt het gat in de dijk direct gedicht. Reddeloos zwemt het wezen, dat een zeemeermin blijkt te zijn, rondjes door het meer. Ze kan geen kant op.

2 min

Drijvende kelder en sitsen stoffen in Edams Museum

Een schilderij van een Edams meisje uit de zeventiende eeuw dat 2,5 meter lang was, een drijvende kelder en een winkeltje in sitsen stoffen, er zijn saaiere musea dan het dit voorjaar heropende Edams Museum.

6 min

Schuilkerk, Achterhaven 61-67, Edam

Archeologen verrichtten in 2013 bodemonderzoek op het braakliggend terrein achter de parochiekerk van de Heilige Nicolaas in Edam aan de Voorhaven 126. Daar vonden zij een palenfundering van een voormalige schuilkerk. Waarschijnlijk is de ruime schuilkerk, gelegen aan de Achterhaven, in het midden van de 19e eeuw gesloopt. Het bouwjaar van de schuilkerk is vooralsnog onbekend. Wel staat vast dat er in Edam in 1846 een nieuwe katholieke kerk aan de Voorhaven is gebouwd als resultaat van de katholieke emancipatie in Nederland rond het midden van de negentiende eeuw. In de periode na de reformatie (begin zeventiende eeuw) was het aan katholieken, maar ook aan doopsgezinden en andere geloofsrichtingen die afweken van de calvinistische leer, niet toegestaan om zichtbaar hun geloof te belijden. Dit diende te gebeuren in bestaande gebouwen die niet als kerk herkenbaar waren. Vandaar de naam schuilkerk.

0 min

Edam, Achterhaven 105

Het huis op Achterhaven 105 behoort tot de oudste huizen van Edam. Het is zeker het oudste houten huis. Het werd is rond 1530 gebouwd en bevat nog verscheidene originele bouwdelen, zoals de voorpui en het houtskelet in het voorhuis. Aan de achterzijde bevindt zich een stenen achterkamer.

0 min

Opgraving aan de Breestraat 5-11 in Edam

Op een ruime plek aan de Breestraat was de vervallen negentiende-eeuwse bebouwing op de hoek met de Batumburgerstraat gesloopt. Hier werd in 1996 in opdracht van de provincie Noord-Holland en in samenwerking met vrijwilligers van de afdeling Purmerend van de Archeologische Werkgemeenschap Nederland (AWN) een opgraving uitgevoerd.

1 min

Opgraving aan de Breestraat in Edam

Op een ruime plek aan de Breestraat 5-11 was de vervallen negentiende-eeuwse bebouwing op de hoek met de Batumburgerstraat gesloopt. Hier werd in 1996 in opdracht van de provincie Noord-Holland en in samenwerking met vrijwilligers van de afdeling Purmerend van de Archeologische Werkgemeenschap Nederland (AWN) een opgraving uitgevoerd.

Lees meer

0 min

Edam, Damplein 8

Dit voormalige woonhuis is het oudste stenen gebouw van Edam. Het is rond 1530 gebouwd. Tegenwoordig is het Edams Museum hier gevestigd. Helaas is het in 2014 gesloten voor een grondige restauratie. Het huis heeft een zogenaamde drijvende kelder die op en neer gaat met de grondwaterstand.

0 min

Sint Maria Magdalenaklooster in Edam

In 2007 werd archeologisch onderzoek gedaan waarbij muurresten werden aangetroffen die behoorden aan het laatmiddeleeuwse klooster Sint Maria Magdalena. Er werd een waterafvoer gevonden die in verbinding stond met de oostelijk van de opgraving gelegen waterkelders die het water van het dak van de kerk verzamelden. Deze kelders zijn tot in de twintigste eeuw gebruikt.

0 min

Edam, Lingerzijde

Edam is als nederzetting ontstaan aan de oever van het veenriviertje de IJe of E. De huidige binnenstad is ontstaan op een terp die in de loop der eeuwen gegroeid is. Rond 1230 werd de E afgedamd. De vrije doorvaart van goederen was niet meer mogelijk en voor de overslag moest tol worden betaald. Zo kon Edam tot een handelsplaats uitgroeien. In 1357 kreeg Edam stadsrechten. Van Graaf Willem V  kreeg de stad toestemming om een betere toegang naar de Zuiderzee te graven, het Oorgat. Langs het Oorgat ontstonden scheepswerven die zorgden voor economische groei samen met de handel in kaas.

n

De Lingerzijde is samen met Bult/Spuistraat het oudste deel van Edam. In het verleden zijn hier aardewerkfragmenten gevonden die rond 1100 zijn te dateren.

0 min

Poorters, touwslagers en zoutzieders

Edam kreeg in 1357 stadsrechten en later, om haar privileges te kunnen handhaven: stadspoorten. Tijdens de Legenden & Verhalen route door Edam komt u nagenoeg alle plaatsen tegen waar een stadspoort heeft gestaan. De volgende optionele wandeling (3 km) voert langs deze punten en natuurlijk ontbreken de verhalen daar ook niet. Stadspoorten en vestingwallen maken de stad en het verhaal rond.

n

U kunt beginnen in het noorden van de stad, bij de stenen Noorderbrug. Daar staat een informatiepaneel, aangebracht door de Vereniging Oud Edam, met informatie over drie stadspoorten.

5 min

De Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen

Hoewel het misschien wat vreemd aandoet ‘Het Nut’ in een legendenroute door Edam te verwerken, is het levenswerk van Jan Nieuwenhuyzen best legendarisch te noemen. In een oud huis met trapgevel en struisvogel-gevelsteen in het hart van de stad werd op 16 november 1784, door de zoon van Jan Nieuwenhuyzen, ‘het Nut’ opgericht. Het was de tijd van de Verlichting en van omwentelingen, in Frankrijk maar ook in Holland waar de patriotten zich roerden.

4 min

De Librije en Latijnse School van Edam

Edam behoort tot de weinige plaatsen die zich gelukkig kunnen prijzen met het bezit van een librije. Slechts in Zutphen en Enkhuizen bevinden zich eveneens librijes. Doelstelling van de librije was: de mensen voor het ‘ware’ geloof te behouden door hen ‘goede’ boeken te laten lezen. Een kettingbibliotheek uit de 16e eeuw, veelal unica bevattende: ‘enig uitgegeven exemplaar, uit het begin van de boekdrukkunst…’.

3 min

Kaas en markt in Edam

Dat Edam en kaas onlosmakelijk verbonden zijn, weet u. De Edammer kaas is om zijn kogelvorm wereldberoemd. Per jaar wordt ruim 92 miljoen kilo Edammerkaas geëxporteerd. Cono uit Westbeemster is de vijfde in de Europese ranglijst van marktspelers met een volume van 28.000 ton. Kaas: fascinerend, inspirerend en alledaags … een kwestie van kiezen, proeven en dichten.

3 min

Nieuwenkamp aan de Nieuwe Haven in Edam

Wijnand Otto Jan Nieuwenkamp werd op 27 juli 1874 in Amsterdam geboren. als telg uit een redersfamilie. Hij vestigde zijn atelier in de ‘Rode Buurt’ van Haarlem. Van 1910 tot 1920 woonde hij in Edam in een door hem ontworpen huis en atelier. ‘De Zwerver’, zijn boot lag hunkerend in het water voor het huis, onrustig, net als Nieuwenkamp zelf. Hij was een veelzijdig kunstenaar, kon schilderen, tekenen, lithograferen, schrijven, illustreren en hij was architect. In deze hoedanigheid heeft hij veel voor Edam betekend. 

4 min

De Kwakelbrug: het ontstaan van Edam

Een ‘kwakel’, ook wel kwakkel of til genoemd, is een hoge, smalle voetgangersbrug, ooit onderdeel van een voormalig trekvaartenstelsel. Kenmerkend aan deze wankele (vandaar de naam) bruggen is dat ze hoog zijn om de scheepvaart te kunnen doorlaten. Vanaf de Edamse Kwakelbrug, want er zijn er meer, een verhaal over het ontstaan van Edam. Dat van bescheiden nederzetting langs de Zeevangsdijk uitgroeide tot een belangrijke handelsstad waar de scheepsbouw floreerde. 

4 min

Het Gemeenlandshuis aan de Schepenmakersdijk in Edam

Toen Edam in 1357 stadsrechten kreeg van graaf Willem V mocht de nieuwe stad een directe en tolvrije uitgang naar de Zuiderzee graven. Vanuit economisch oogpunt was dit een zeer gunstige ontwikkeling voor de kleine handelsnederzetting. Maar het maakte de waterbeheersing voor het Hoogheemraadschap er niet eenvoudiger op. In het begin van de achttiende eeuw kocht het Hoogheemraadschap drie naast elkaar gelegen scheepswerven aan de Schepenmakersdijk en ging kantoor houden in het voorste deel van een houten timmerloods, die daartoe tot stenen kamer werd verbouwd. In de loop van de achttiende eeuw veranderde de oude werf in een bestuurlijk centrum van het Hoogheemraadschap, beter bekend als het Gemeenlandshuis. 

5 min

Verboden te snappen, ceeckelen en clappen …

In het Weeshuis aan de Grote Kerkstraat in Edam stond discipline hoog aangeschreven: tijdens de mis babbelen, met kekels spelen of in de handen klappen was verboden. Op straffe van water en brood. Armenzorg in de 16e eeuw, liefdadigheid met een lange baard. Letterlijk, want weesmeester Pieter Dirksz. Langbaert maakte zijn eigen curiositeit te gelde ten bate van de wezen van Edam. Peter Sluisman, conservator van het Edams Museum, vertelt ter plaatse …

3 min

Van een toren die ging buigen en bogen die de eeuwen doorstaan…

“Als de Speeltoren speelt in mooi Edam…” Het Edams volkslied etaleert subiet met de parel van de stad: het carillon van de Kleine Kerk. Nog altijd staat de toren fier overeind, hoewel het schip al in 1883 is gesloopt, een kerk in verval wegens gebrek aan onderhoud. Hoe win je dan toch een prominente architect en een hoge bewindsman voor je zaak? Edam moest gered, een museum moest er komen!

4 min

Het Prinsenhof en de ‘Classis van mirakelen’

Edam heeft in het verleden slechts één klooster gekend, het (vrouwen-)klooster van Sint Maria Magdalena dat vlakbij de Grote Kerk stond. Het klooster deed ook dienst als stadsherberg voor voorname gasten. Bisschop Nicolaas van Nieuwland, alom bekend om zijn ‘liefhebberij’ werd er rijkelijk met wijn onthaald. Later kreeg het klooster de functie van Prinsenhof en herbergde het de nu nog bestaande kunstwerken die in Edam en omgeving befaamd geworden zijn.

5 min