Weesp

‘Geen demonstratieve jodenknechtschap voor de klas’

‘Het afscheid van de Weesper Joden, van wie hij sommigen goed en al heel lang kende, greep mijn vader erg aan. Hij stond te huilen op het perron. We hebben de ons bekende families een hand gegeven en gewacht totdat de trein vertrokken was. Dat was de laatste keer dat we ze hebben gezien.’ Op 29 april 1942 verhuisden de Weesperse Joden naar Amsterdam. Vrijwillig was dat niet, de verplaatsing was in opdracht van de Duitse bezetters. De Joden hadden zelf woonruimte moeten vinden en hun spullen moesten ze achterlaten in Weesp, huisraad en al. De enige spullen die ze mee mochten nemen waren enkele stukken handbagage. Het gebeurde allemaal geruisloos. De enige twee niet-Joden op het perron waren Arend Bouhuys en zijn zoon Daan.

> 3 min

De Weesper zerkenlichter

Zoals bij veel oude stadskerken bestaat ook bij de Grote of Sint-Laurenskerk in Weesp de kerkvloer voor een groot gedeelte uit grafzerken. De kerk diende eeuwenlang als begraafplaats voor de inwoners en geregeld moesten de zware stenen platen verplaatst worden zodat de grafdelver zijn werk kon doen. Hij had daartoe in de Weesper kerk een vernuftig apparaat tot zijn beschikking.

> 8 min

De verdwenen slagers van Weesp

Van eigenzinnig slachtvee en de ‘paaskoe’ tot aanvallen met een hakmes en het tragische lot van Levi Wonder: het slagersbedrijf van Weesp kent een grotendeels vergeten maar boeiende geschiedenis.

> 4 min

180 jaar verwennerij

Casparus van Houten, oprichter van het bekende cacao en chocolade merk, introduceerde in 1828 de zogenaamde ‘Hollandse methode’. Een uitvinding die het mogelijk maakte makkelijk oplosbare cacaopoeder te produceren zoals we die vandaag de dag kennen. Samen met zijn zoon Coenraad van Houten, zorgde Casparus voor een omwenteling in de chocoladewereld. Het begon bij een kleine chocolade fabriek in het Amsterdam van 1815.

> 4 min

Het begon in Weesp rond de Slijkstraat

De pioniers die zich voor het begin van onze jaartelling vestigden in wat zou uitgroeien tot Weesp, kozen vermoedelijk de plek waar het Smal Weesp uitmondt in de Vecht. Via deze stroompjes ontwaterde het hoog oprijzende veengebied. Rond deze straat bij beide rivieren ligt de historische basis van Weesp. De straat zal, gezien de naam, indertijd wel een modderig pad geweest zijn.

> 3 min

De droomvilla van Casparus met 99 kamers

Maar liefst 99 kamers zou zijn villa tellen, het statige gebouw dat Casparus van Houten (1844-1901) liet bouwen in Weesp. Aan het watertje Smal Weesp en pal tegenover de nieuwe cacaofabriek. Het bedrijf Van Houten maakte zo’n sterke groei door, dat de familie tientallen hectaren weiland had gekocht. Buiten de stad en gunstig gelegen aan het water. Na zes jaren bouwen was de nieuwe fabriek in 1897 klaar voor de productie.

> 3 min

Drukte op het Smal Weesp

In de vakantiemaanden varen plezierjachten in optocht dwars door Weesp over het Smal Weesp. Dit oude riviertje vormt de verbinding tussen de Vecht en het Amsterdam-Rijnkanaal. Buiten het vaarseizoen is het rustig op het Smal Weesp. Tegenwoordig tenminste. Vroeger maakte het Smal Weesp deel uit van de drukke scheepvaartroute tussen Amsterdam, Utrecht en de Duitse Rijnsteden. Het kon spitsuur zijn bij de sluis tussen het Smal Weesp en de Vecht.

> 4 min

Aan de Vecht toont Weesp het rijke verleden

Vaar over de Vecht Weesp binnen en je ziet het decor van een stad met een rijk verleden. De lijst van rijksmonumenten telt in deze stad meer dan tweehonderd objecten: gebouwen, bruggen, forten. Rond de twintig monumenten uit die lijst staan aan de Hoogstraat, aan de oever van de Vecht. Je herkent pakhuizen die uit de 17e eeuw dateren en herenhuizen van een eeuw later. Je kijkt naar panden met een zadeldak, met klokgevels, met gevels waarop versieringen en guirlandes zijn aangebracht.

> 3 min

Stadhuis van het welvarende Weesp uit de 18e eeuw

Bij het Grote Plein staat het stadhuis van een onmiskenbaar trotse stad. Het stadsbestuur wilde er bij de bouw van dit stadhuis geen twijfel over laten bestaan: Weesp is een welvarende stad. Een stad met allure. Hier trokken de bouwvakkers een stoer gebouw op dat de bezoeker imponeert. Althans van buiten, want wie binnentreedt, ziet daar een zwierige rococostijl.

> 2 min

Bastions aan het Utrechts front van Weesp

Van bastion De Rooseboom heb je zicht op enkele molens die Weesp nog heeft. In de gloriejaren van de stad maalden tientallen wieken door de lucht. Hoog op de schans stond zelfs een molen. Of de molen naar het bastion is genoemd of omgekeerd, is niet duidelijk. Vast staat wel dat molen De Rooseboom in 1783 door brand is verwoest.

> 3 min

De kerk van de zusters Van Houten

In Weesp staat een bescheiden kerk met een boeiend verleden. Dat deze kerk op deze plek aan de Oudegracht is verrezen, is te danken aan de stoommachine van een kledingwasserij die failliet ging. Twee ongetrouwde zusters zorgden er voor dat de Van Houtenkerk uitgroeide tot een van de meest bekende godshuizen van de vrijzinnig protestanten in het land. Kortom, Weesp bezit een kerk met een verhaal.

> 3 min

Schuilkerk maakt plaats voor St. Laurentiuskerk

Nadat ze de Grote Kerk aan de Nieuwstraat bij de reformatie aan de protestanten hadden moeten overdragen, zochten rooms-katholieken in Weesp hun toevlucht in een schuilkerk. Alleen in het geheim konden ze in een gebouw aan de Achtergracht hun geloof belijden. Aan de Herengracht werden eind 18e eeuw met toestemming van de autoriteiten enkele pakhuizen van een jeneverstokerij omgebouwd tot een kerk. Van de straat kon je niet zien dat hier een godshuis stond. Daar kwam vanaf 1874 verandering in.

> 2 min

Klokken Grote Kerk Weesp klinken als eeuwen geleden

Tot de oudste gebouwen in Weesp behoort de Grote of Laurenskerk. Deze kerk die in het hart van de stad staat, is in 1462 ingewijd. De stad telde toen zo’n 1200 inwoners. Zij bouwden hun nieuwe gotische kerk op de plek waar vroeger een bakstenen kerk had gestaan. En vermoedelijk stond daar verder terug in de tijd een kerkje van tufsteen. In de toren van de Grote Kerk valt nog een deel van de toren van de voorganger te herkennen. En ook al zie je de kerktoren niet, de klokken van de Grote Kerk laten zich in de hele binnenstad horen. Net als eeuwen geleden.

> 2 min

In de synagoge van Weesp staan geen auto’s meer

‘Dit was de plaats waar zij de eeuwige en elkaar ontmoetten – tot ze zo maar weg waren.’ Je leest het op een gedenkplaat in de Hanensteeg in Weesp, op de zijmuur van de voormalige synagoge aan de Nieuwstraat. Op 29 april 1942 vertrokken de laatste joden uit het stadje. Gedwongen.

> 4 min

Boren in de Maarten Lutherkerk

Een charmant kerkje staat aan de Nieuwstad in Weesp. De spitsboogvensters en het klokkentorentje maken het een karakteristiek gebouw. De zaalkerk dateert van 1819 en is van oorsprong een trefpunt van de Evangelisch Lutherse gemeente. Kerkbezoek nam eind vorige eeuw alom af. Enkele protestantse kerkgenootschappen in de stad sloten zich begin deze eeuw aaneen. Het pand uit 1819 was niet meer nodig. De kerk kreeg een prozaïsche ‘doorstart’ als medische praktijkruimte. Met behoud van de status van rijksmonument.

> 1 min

Raadhuis van het verdwenen Weesperkarspel

Het is dat het vroegere gemeentehuis nog aan de Vecht in Weesp staat, maar verder is van de gemeente Weesperkarspel vrijwel niets terug te vinden. Weesperkarspel was een uitgestrekte, landelijke gemeente die Weesp omklemde. Weesp was de stad, Weesperkarspel het polderland rondom. Niet alleen het raadhuis van Weesperkarspel stond in de gemeente Weesp, een tijdje was zelfs de burgemeester van Weesp ook burgervader van Weesperkarspel. De Hoogstraat 24 oogt nog altijd als een gewichtig raadhuis uit het begin van de 19e eeuw. Nu woont Midas Dekkers er. De schrijver-bioloog heeft in de vroegere raadszaal zijn werkkamer.

> 2 min

Graaf opent porseleinfabriek in Weesp

Een fabriek in een nu onopvallend steegje bezorgde Weesp tijdelijk grote roem. Hier werd sierlijk porselein en aardewerk gemaakt. Dat Weesp bekendheid kreeg door zijn porselein is te danken aan oorlogsgeweld tussen Pruisen en Saksen (Duitsland). Vrijwel alle grote landen raakten rond 1756 met elkaar in gevecht, tot in Amerika toe. Door de strijd werkloos geworden porseleinmakers zochten elders hun heil. Bijvoorbeeld in een fabriek die enkele ondernemers hadden gekocht in Weesp, aan de Kromme Elleboogsteeg 2.

> 3 min

Gemeentemuseum Weesp in het stadhuis

Het museum bevindt zich op de gehele tweede etage van het Stadhuis van Weesp. Het Hollands porselein uit de 18e eeuw vormt de hoofdcollectie van het museum. Dit is niet verwonderlijk, want in Weesp werd tussen de jaren 1759-1768 het eerste porselein van Nederland geproduceerd.
Er is een omvangrijke verzameling van Weesper- en Amstelporselein en een kleinere collectie Loosdrechts porselein te zien.
Een topstuk is de bronzen aquamanile, een liturgische schenkkan, uit de 13e of 14e eeuw.
Verder is er een presentatie van het vondstmateriaal dat bij het onderzoek van de ijzertijdnederzettingen bij Aetsveld is opgegraven.

> 0 min

Fort Uitermeer aan de Vecht

Bij het fort komt de ‘s-Gravelandse Vaart met een sluis in de Vecht. In 1672 (Rampjaar) wordt rond de sluis een permanent fort aangelegd. Het fort is dan onderdeel geworden van de Hollandse Waterlinie. Vanaf 1815 is het fort onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In 1845 wordt naast de schutsluis een bomvrije, gemetselde toren gebouwd. Na 1878 worden er magazijnen in het fort gebouwd en wordt het kanaal om het fort heen geleid. De oude sluis wordt gedempt en er komt aan de oostzijde een nieuwe sluis. De draaibrug over het kanaal langs de Vecht is dan de toegang tot het fort. Pas in januari 1913 wordt het fort bij de Stelling van Amsterdam gevoegd. Na de Tweede Wereldoorlog brengt men in het fort explosieven tot ontploffing, waardoor het zwaar is beschadigd. Onlangs is door de Stichting Herstelling de oude sluis en een stukje van het oude kanaal weer blootgelegd waardoor we weer een beeld krijgen van de oorspronkelijke situatie.

> 0 min

Rivier vol historie

In 2011 is een deel van de Vecht gesaneerd. Hier hebben archeologen bij geholpen. De Vecht is al eeuwenlang een belangrijke route voor handel en verkeer. De rivier was deel van de voornaamste binnenlandse vaarroute vanuit de Rijn richting het noorden. Vanaf de Romeinse tijd tot en met vandaag hebben mensen er hun sporen nagelaten. Sporen die te maken hebben met scheepvaart, dorpjes, afval, bruggen, sluizen, beschoeiingen, visserij, werkplaatsen en nog veel meer. Eigenlijk is een deel van een rivier opgegraven, wat heel bijzonder is.

> 4 min