De provincie Noord-Holland vierde in 2010 haar 170ste verjaardag. Hoe is de provincie eigenlijk ontstaan en wat kenmerkt Noord-Holland? In hoeverre is er sprake van een Noord-Hollands karakter?
De contouren zijn duidelijk: Noord-Holland steekt als een schiereiland in de zee, met het eiland Texel als het puntje op de i. Maar de grenzen in het zuiden van de provincie zijn toch vooral het gevolg van ruzie en toeval. Zo is de scheiding tussen het Gooi en Utrecht het resultaat van een langdurige krachtmeting tussen de bisschoppen van Utrecht en de graven van Holland in de middeleeuwen. De grens tussen Noord- en Zuid-Holland is het gevolg van een politieke beslissing: Holland werd in de negentiende eeuw te groot gevonden en moest gesplitst. Niet alleen de grenzen zijn enigszins willekeurig, de samenstelling van de bevolking is dat ook. Al sinds de prehistorie kwamen vele immigranten van heinde en verre naar deze windstreken. In de Gouden Eeuw trokken grote groepen Duitse en Scandinavische arbeidsmigranten naar Noord-Holland. Aangetrokken door de relatief grote godsdienstvrijheid kwamen hier ook tal van vluchtelingen en mensen die vervolgd werden. In de twintigste eeuw kwamen de immigranten van over de hele wereld op zoek naar een beter bestaan. Daarmee is Noord-Holland een smeltkroes van stammen en volkeren geworden. En na elke golf nieuwe inwoners moest er naar een nieuwe eenheid worden gezocht. De Noord-Hollanders staan voor de uitdaging om dat ook nu en in de toekomst te blijven doen.
Dikbil voor de kerk
Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland
Ontstaan Noord-Holland
Noord-Holland bestaat nog maar anderhalve eeuw. Daarvoor was het een onderdeel van het gewest Holland. Dat was de rijkste en machtigste provincie in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Maar in 1795 veranderden de verhoudingen. De oude zelfstandigheid van de gewesten ging verloren. Holland werd een provincie in een land dat ‘één en ondeelbaar’ was. Nadat Nederland onder Franse controle was gebracht, verdeelde Napoleon in 1807 Holland in Amstelland en Maasland. Het waren bestuurlijke gebieden die grofweg overeenkwamen met het latere Noord- en Zuid-Holland. Nadat Napoleon ten val was gebracht, werd Willem I in 1813 koning van Nederland. Holland werd wel weer verenigd tot één provincie, maar bleef in de praktijk verdeeld. Er was weliswaar één College van Provinciale Staten, maar er waren twee Colleges van Gedeputeerde Staten met twee gouverneurs. Eén voor het zuidelijke en één voor het noordelijke gedeelte. Dat was toch wat ingewikkeld. In 1840 stemde de Tweede Kamer met een grote meerderheid voor de scheiding van Noord- en Zuid-Holland. De bevolking zelf leek zich weinig te interesseren voor dit besluit.
Noord- en Zuid Holland één gewest, kaart uit de 18e eeuw.
Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland
Sterke identiteiten in Noord-Holland
Holland en Nederland worden vaak als synoniemen gebruikt. Zeker in het buitenland. Limburgers, Zeeuwen en Groningers kunnen zich daar flink aan ergeren. Noord- en Zuid-Hollanders storen zich er op hun beurt niet erg aan dat de Hollandse en de Nederlandse identiteit vaak door elkaar gebruikt worden. Dat is waarschijnlijk het gevolg van het feit dat het zwaartepunt van Nederland op tal van terreinen in het westen lag. Waar Noord-Hollanders zich soms aan ergeren is het overwicht van Amsterdam in de provincie. Die stad moet niet denken voor de hele provincie te staan. Binnen de provincie gelden sterke regionale en lokale identiteiten. Elke plaats en streek kent zijn eigen historische vereniging. Voor nieuwkomers uit binnen- en buitenland is het daardoor soms lastig hun eigen plekje te vinden en er op hun eigen manier bij te horen.
Noord-Hollandse karaktertrekken
Kunnen we eigenlijk spreken van een eigen karakter van Noord-Holland? Vallen niet vooral de onderlinge verschillen tussen mensen, tijden, plaatsen en regio’s op? Toch zijn er ook overeenkomsten te vinden in die verscheidenheid. Zaanse molenaars uit de zeventiende eeuw veranderden de drassige Zaanstreek in het eerste industriegebied ter wereld. Boeren wisten in de negentiende eeuw de onherbergzame, modderige Haarlemmermeerpolder winstgevend te maken. Ieder heeft op zijn eigen manier blijk gegeven van een grote ondernemingslust en pioniersgeest. Het zijn de inwoners geweest die met vereende krachten een welvarende regio van Noord-Holland wisten te maken. Constant strijdend tegen het vele water. Naast ondernemingslust en een pioniersgeest, is er nog een opvallend element dat Noord-Hollanders verbindt. Of het nu gaat om een Waterlandse doper uit de zestiende eeuw, een Amsterdamse joodse diamantair uit de negentiende eeuw of een Turkse Zaandammer uit de eenentwintigste-eeuw. Allemaal hebben ze baat gehad bij tolerantie. Dat was niet altijd het gevolg van verheven idealen. Al vroeg was duidelijk dat het verstandig was om elkaar enige ruimte te laten. Vooral als men de handel wilde laten floreren en de maatschappelijke rust wilde bewaren. Tolerantie was vaak een pragmatisch smeermiddel. De cultuur en economie van Noord-Holland profiteerden hiervan.
Wachten op de Meidenmarkt
Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland
Picknicktafeltje in Zeedijk Waterland
Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland
Akkers in Noord-Holland
Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland
Cornelis Johan Honig (1905-1974, roepnaam Cees) staat bekend om zijn sociale bewogenheid. Tussen 1937 en 1957 is Cees een van de drie directeuren van stijfselfabriek De Bijenkorf in Koog aan de Zaan. De andere twee plekken aan de bestuurstafel worden bezet door zijn tweelingbroer George Nicolaas en hun neef Evert. Cees’ bewogenheid uit zich niet alleen in zijn ondernemingsfilosofie, maar ook tijdens de Tweede Wereldoorlog.
>
4 min
Een lieflijke boerderij met een vierkant grondoppervlak en een mooi, gelijkzijdig dak. Dat is stolpboerderij de Leeuwenhof aan Middenweg 22 in Heerhugowaard. De boerderij staat midden in het groen, omgeven door struikgewas, een gladgeschoren gazon en struiken waar ’s zomers geurende roze bloemen aan bloeien. Het is de op één na oudste stolp van Heerhugowaard. Al vóór 1655 werd de boerderij gebouwd als ´heerschapswoning´ met een boerenbedrijf. Tegenwoordig gaat de zorg op de Leeuwenhof niet alleen meer naar het kleinvee dat bij een boerderij hoort. Er is ook een andere doelgroep die vol liefde wordt behandeld.
> 3 min
Op een idyllische plek achter de Westfriese Omringdijk staat de Martinuskerk van Schellinkhout. Schuin achter de dijk ligt een mooi strandje aan het Markermeer, waar zwemmers, surfers en andere recreanten een favoriet plekje hebben gevonden. ‘Het is een echte surfhotspot,’ vertelt Sylvia Pijnenborg van de herbestemmingsorganisatie BOEi. ‘Voor de herbestemming zijn dan ook veel verschillende functies bekeken, waaronder een surfshop.’
> 4 min
Aan het Noordzeekanaal in Zaandam, in het hart van de Stelling van Amsterdam, ligt het Hembrugterrein van de oude munitiefabriek Artillerie Inrichtingen. De gebouwen op het terrein stonden de afgelopen jaren leeg en het verval trad steeds verder in. Zo ook bij Gebouw 197, een oud laboratoriumgebouw met een wijds uitzicht over het kanaal en de Zaan. ‘Het was tijd voor een redding,’ zegt Stella van Heezik van Stadsherstel Amsterdam.
> 3 min
‘Ze zijn terecht!’ Met merkbare opluchting in zijn stem bracht Axel Rüger, directeur van het Van Gogh Museum in Amsterdam, dit bericht in september 2016 naar buiten over twee schilderijtjes die in 2002 uit het museum waren gestolen. Beide werkjes werden in de jaren tachtig van de negentiende eeuw door de beroemde kunstenaar Vincent van Gogh gemaakt en zijn nu vele miljoenen euro’s waard. Als dezelfde schilderijen tijdens het leven van de schilder uit zijn huis waren ontvreemd, dan had er waarschijnlijk geen haan naar gekraaid. Van Vincent van Gogh had toen namelijk nog niemand gehoord. Een museum verderop bevindt zich werk van een kunstenaar die sinds de zeventiende eeuw altijd op veel belangstelling heeft kunnen rekenen: De Nachtwacht van Rembrandt van Rijn. Hoe kan het dat het een kunstwerk door de tijd heen totaal verschillende vormen van waardering kan oogsten?
> 6 min
De Zuiderkerkstoren van Amsterdam is in de winter van 2016-2017 warm ingepakt geweest. Door restauratiewerkzaamheden heeft de toren maandenlang in de steigers gestaan, maar als alles volgens plan verloopt zullen de eerste in de week van 24 april weer worden afgebroken. Het nieuwe kleurbeeld wordt vanaf dan geleidelijk aan de stad gepresenteerd. Het kleurbeeld zoals Hendrick de Keyser (1565-1621) dat vierhonderd jaar geleden heeft bedoeld.
> 2 min
Half maart 1945 was het einde van de oorlog al in zicht. Enkhuizen had het geluk dat Ortskommandant Preusz een betrekkelijk redelijke man was en kwam tot dan toe relatief goed door de oorlog. De stad was wel drie keer gebombardeerd, maar de schade viel mee. Er was ‘maar’ één dode te betreuren. Toch was de dreiging van een bombardement nooit ver weg. Met zijn belangrijke haven vormde Enkhuizen een strategisch doel voor de geallieerden. Zo bleek ook in deze nadagen van de oorlog.
> 3 min
In Den Helder staan twee kerken uit de eerste helft van de negentiende eeuw die nogal op elkaar lijken, al is de ene protestants en de andere rooms-katholiek. Het zijn zogeheten waterstaatskerken en zij behoren tot de weinige bewaard gebleven historische bouwwerken van de stad. De protestantse kerk had korte tijd een voorganger die later een bekende dichter werd. Het heeft niet veel gescheeld of de beide gebouwen verdwenen tijdens de Tweede Wereldoorlog, zoals met een derde waterstaatskerk gebeurde.
> 12 min
Na de Tweede Wereldoorlog krijgt de familie van Willem Arondeus (1894-1943) een verzetskruis toegestuurd. Willem heeft zijn familie dan al dertig jaar niet meer gezien. Na een uit de hand gelopen ruzie is hij op zijn achttiende van huis vertrokken en nooit meer teruggekeerd. Willem is in Amsterdam terechtgekomen, waar hij in 1943 samen met medeverzetslieden door de Duitsers is opgepakt.
> 4 min
Op maandagmorgen 31 januari 1938 klonken er 51 kanonschoten door Nederland. Op paleis Soestdijk was “een flinke dochter” geboren. Haar ouders, prinses Juliana en prins Bernhard, gaven haar een naam met een mooie betekenis: Beatrix, ‘zij die geluk brengt’. De geboorte van het kleine prinsesje was de aanleiding tot het maken van een unieke pop, die werd gemaakt naar een foto van de prinses. Netty Pieneman-De Jonge uit Duivendrecht koestert haar Beatrixpop met een buitengewone geschiedenis.
> 3 min
Aan het einde van de jaren dertig zullen over de hele wereld nogal wat museumdirecteuren in de rats hebben gezeten. In 1937 werden zij namelijk ruw bewust gemaakt van de mogelijke gevolgen van de moderne oorlogvoering. Toen bombardeerde Duitsland de Spaanse stad Guernica in verband met de burgeroorlog die sinds 1936 in het Zuid-Europese land gaande was. Overal werden naar aanleiding van dit bombardement kunstbeschermingsplannen opgesteld, ook in Nederland. Willem Sandberg, conservator bij het Stedelijk Museum Amsterdam, ondernam in 1938 een studiereis naar Spanje om de daar getroffen maatregelen met eigen ogen te aanschouwen. Sandberg kwam aan de hand van dit bezoek tot de conclusie dat de vliegende bommenwerpers het grootste gevaar vormden. De enige oplossing was volgens hem een evacuatie van de grootste Nederlandse kunstschatten naar veiliger oorden. Maar hoe breng je de collectie van een groot museum als het Stedelijk Museum of het Rijksmuseum in veiligheid?
> 8 min
In 2014 verkocht het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis zijn locatie aan de Prinsengracht. Na 157 jaar kwam er een einde aan de hospitaalfunctie van het gebouw. Het Prinsengrachtziekenhuis was in 1857 opgericht door enkele Amsterdamse artsen en notabelen, onder wie Jan Pieter Heije (1809-1876). Zijn naam leeft nog voort dankzij de naar hem vernoemde Amsterdamse straat, maar verder is hij bijna vergeten. Dat is jammer, want het Prinsengrachtziekenhuis was lang niet de enige verdienste van deze dokter en dichter.
> 3 min
Watteau? Wie? Grote kans dat u nog nooit van de man heeft gehoord, maar als het aan het Teylers Museum in Haarlem ligt, komt daar nu een einde aan.
> 6 min
Het is stikdonker en steenkoud als de kleine Dirk van Reenen – amper 9 jaar oud – moet opstaan. Hij gaat met zijn jongere broertje en ouders naar de Hilversumse Havenstraat. Hun moeder neemt huilend afscheid van haar twee zoons en zoent hen gedag door haar tranen heen. “Zal je goed op je broertje passen? En zorg ervoor dat jullie bij elkaar blijven!” sommeert ze Dirk. Rond half vijf stappen de broertjes in de open laadbak van een vrachtwagen, waarover een huif van bruin canvas is gespannen. Aan weerszijden is een witte cirkel met daarin een rood kruis geschilderd. Samen met een andere vrachtauto komt het transport in beweging. Pas vier maanden later zien de jongens hun ouders weer terug. Dirk is één van de 40.000 kinderen die tijdens de Hongerwinter van 1944-1945 vanuit de Randstad naar de boeren worden gebracht om aan te sterken.
> 3 min
Uithoorn, maart 1937. De joodse Mozes Aldewereld loopt fluitend langs de Amstel op weg naar huis aan Amsteldijk-Noord in Uithoorn. Een blonde vrouw op de fiets komt hem tegemoet. Mozes vervlecht in zijn liedje een bewonderend bouwvakkersfluitje. De vrouw moet lachen en roept: “Hallo Mozes, leg dat fluitje eens een nachtje in de olie, dan klinkt-ie beter”. Mozes lacht en steekt zijn hand op: “groeten aan je vader”.
> 5 min
Een keurig gekleed bruidspaar verliet op 18 juli 1940 het stadhuis van Hoorn. Het historische gebouw was omgeven door zandzakken om het te beschermen tegen het oorlogsgeweld. Ze werden begeleid door een bescheiden gezelschap. Nog bescheidener was hun feestkleding. De bruid trouwde in een simpele zwarte japon, zonder bruidsboeket. Een corsage van orchideeën fleurde het geheel nog wat op. Een koffiebuffet en een diner zorgden voor een feestelijke sfeer maar de meisjesdroom van de bruid om te trouwen in een prachtige witte japon met sluier, was niet uitgekomen. En dit was pas het begin van de zware oorlogsjaren die het stel moest doorstaan.
> 4 min
Wie wil zien hoe Amsterdam er zo’n honderd jaar geleden uit zag, toen de Dam nog gewoon een eindhalte voor de paardentram was, kan in het Amsterdamse Stadsarchief terecht voor de fototentoonstelling ‘ Amsterdam 1900.’
> 6 min
Een reliek van Jan van Speijk, fascinerende stereofoto’s van Nova Zembla en scheepsmodellen uit de zeventiende eeuw. Het Scheepvaartmuseum viert het honderdjarig bestaan van de vereniging die aan het maritieme museum ten grondslag ligt met een bonte en gevarieerde tentoonstelling.
> 6 min
Van Amsterdamse bolussen tot luilakbollen en een hylikmaker. Elke stad of streek in Noord-Holland kent zijn eigen zoete lekkernij die van generatie op generatie is doorgegeven, aangepast en geperfectioneerd tot een smakelijk streekgerecht waar iedereen wel van zou willen smullen. Verwarm je oven maar alvast voor en lik je vingers af, of wacht tot je de garde mag schoonlikken. Laat de welkome geur van gesmolten boter, versgebakken brood en een afkoelende cake de keuken vullen. Hieronder staan vijf bijzondere recepten uit het culinaire erfgoed van Noord-Holland.
> 8 min
Alkmaar heeft véél meer te bieden dan kaas alleen. Ook bapaobroodjes en groenteburgers komen ervandaan. De zussen Sara en Lisa van Doorn maakten een tentoonstelling over voedsel uit Alkmaar, toen en nu.
> 6 min