Van kolossale verdedigingswerken en verlaten fabriekshallen tot luisterrijke kerkgebouwen en knusse stolpboerderijen. Noord-Holland is rijk aan monumenten in alle soorten en maten, sommige op het eerste gezicht misschien onbeduidend, andere het pronkende middelpunt van een historische binnenstad. Achter elke houten deur of authentieke stenen muur schuilt een fascinerend verhaal. Om deze rijkheid te delen en jullie een idee te geven van de diversiteit aan monumenten die de provincie kent, selecteerden wij tien monumentenverhalen.
Duik in de geschiedenis van de vervallen fabrieken in de verborgen wildernis op het Hembrugterrein, kijk op naar Eierland, de imposante vuurtoren van Texel en ontdek het hoe en waarom van de bijzondere binnenkant van het fort benoorden Spaarndam.
Kunstenaar Gerrit Willem van Bladeren (1873-1935) maakte landschappen, stillevens en reisimpressies die licht van kleur waren. Zijn werk was zeer geliefd en hij kon er destijds meer voor vragen dan Piet Mondriaan. Het Stedelijk Museum Alkmaar wijdt een overzichtstentoonstelling aan hem.
>
4 min
Vanaf de straat is er niets wat verwijst naar de aanwezigheid van de gewijde ruimte op de zolder van het Amsterdamse grachtenpand. Als je niet weet dat die er zit, dan heb je hem waarschijnlijk nog nooit gezien. Het is de schuilkerk Ons’ Lieve Heer op Solder.
> 5 min
Druipkaarsen? Scharensliep? Kaarsen druipen niet als ze voor het aansteken een tijdje in zout water hebben gelegen en bot geworden scharen worden weer scherp door een paar keer knippen in fijn schuurpapier. Wie last heeft van naar vis ruikende handen, kan ze het beste even wassen met tandpasta en misschien is het goed om te weten dat het drinken van een glas melk helpt tegen uienlucht. Als je de Enkhuizer Almanak openslaat vind je al snel deze en andere ‘deskundige raadgevingen en wetenswaardigheden die het leven gemakkelijk maken’. Handig! Zo’n klein oranje boekje van ruim vier eeuwen oud.
> 4 min
Midden in het havengebied van Amsterdam op de kruising van de Zaan en het Noordzeekanaal, ligt een afgesloten enclave van ongeveer veertig hectare met een bijzondere geschiedenis. Dit zogenoemde Hembrugterrein was ooit het epicentrum van de Nederlandse wapenindustrie en is in de ruim honderd jaar dat het verboden voor onbevoegden is geweest, veranderd in een magische plek, rijk aan spookachtige industriële en monumentale panden omringt door groen. Het mysterie van het bosrijke terrein is geleidelijk aan het verdwijnen. Verscheidene creatieve bedrijven zijn er zich gaan vestigen en het wordt stap voor stap opengesteld voor publiek.
> 6 min
Café t’ Bonte paard aan de Naarderstraat in Laren is al zo’n vier eeuwen oud. Het is van oorsprong een achttiende-eeuwse boerderij en tevens herberg. In de loop der tijd is de dorpsherberg weliswaar behoorlijk verbouwd en gepleisterd, maar tot op de dag van vandaag is het interieur echter bewust weinig gemoderniseerd waardoor het nog steeds herinnert aan de lange geschiedenis van het bedrijf.
> 3 min
Het is één van de bekendste en meest gefotografeerde bruggen van Amsterdam, De Magere Brug. De ophaalbrug van witgeschilderd hout loopt over de Amstel en verbindt de Kerkstraat met de Nieuwe Kerkstraat. Haar karakteristieke uiterlijk suggereert wellicht anders, maar de Magere Brug is nog niet zo oud. Het huidige stukje infrastructuur is in 1934 gebouwd en in 1969 gerestaureerd. Haar bijnaam dankt zij aan haar voorganger die in de zeventiende eeuw op dezelfde plek beide oevers met elkaar verbond.
> 4 min
Op de Kalverringdijk 29 in Zaandam staat de ruim vier eeuwen oude verfmolen ‘De Kat’. Het uit twee zeventiende-eeuwse molens opgebouwde monument heeft zich gespecialiseerd in het maken van pigmenten voor verf. Er worden nog steeds verfstoffen gemaakt in de molen. En dat maakt De Kat de enige werkende verfmolen in de hele wereld.
> 3 min
Toeristen, dagjesmensen, forenzen of studenten; dagelijks bewandelen vele mensen de weg van het Centraal Station in Amsterdam naar het Damrak om vervolgens uit te waaieren over andere delen van de stad. Bijna vanzelfsprekend passeren ze daarbij het Victoria Hotel, een van de oudste hotels met een moderne inrichting in Nederland. Wat misschien niet direct opvalt zijn de twee kleine, donkere zeventiende-eeuwse geveltjes die zijn ingemetseld. Ze steken schril af bij de lichte stenen van het hotel. Wat is het verhaal achter deze twee pandjes?
> 3 min
Vòòr het jaar 1650 was op Texel – net zoals op andere Waddeneilanden – sprake van ‘overalweiden’. Negen maanden van het jaar (september tot mei) mocht elke Texelaar zijn vee over het hele eiland laten grazen. Rond 1640 mocht dit alleen nog maar op meentgronden. Vanaf 1652 zijn de perceelscheidingen ontstaan. Op Texel leenden de hoge gronden zich niet om sloten te graven en rasters zetten was vanwege houtgebrek geen optie. De Texelaars gebruikten de tuunwal als alternatief. Dergelijke wallen werden in het Noord-Hollandse kustgebied al vanaf de 9e eeuw gebruikt voor het omringen van akkerland (geesten).
> 1 min
Al eeuwenlang domineert de stompe toren van Ransdorp het weidse landschap van Waterland. Hoewel het dorp zelf nooit een directe verbinding met open water heeft gehad, fungeerde het gebouw als oriëntatiepunt voor schepen op de Zuiderzee en het buiten-IJ. Dit was niet alleen overdag het geval, maar ook ’s nachts wanneer de vuurbaak op het platte dak brandde. De platte bekroning van de toren was waarschijnlijk niet het idee van Jan Poyt, de architect. De naar zijn ontwerp opgetrokken bakstenen toren uit ongeveer 1525 is rijk versierd met natuurstenen onderdelen in laat-gotische stijl, maar onvoltooid gebleven. Een spits heeft hij nooit gehad en ook het bijbehorende kerkje is krap bemeten. De economische teruggang omstreeks 1600 en de slappe bodem zijn hiervan de belangrijkste oorzaken geweest. Niettemin is van het wél gebouwde stuk van de toren de welvaart af te lezen die het dorp, dankzij handel en scheepvaart, vóór de opkomst van Amsterdam heeft gekend.
> 4 min