Enkhuizen

15 maart 1945: een zwarte dag voor Enkhuizen

Half maart 1945 was het einde van de oorlog al in zicht. Enkhuizen had het geluk dat Ortskommandant Preusz een betrekkelijk redelijke man was en kwam tot dan toe relatief goed door de oorlog. De stad was wel drie keer gebombardeerd, maar de schade viel mee. Er was ‘maar’ één dode te betreuren. Toch was de dreiging van een bombardement nooit ver weg. Met zijn belangrijke haven vormde Enkhuizen een strategisch doel voor de geallieerden. Zo bleek ook in deze nadagen van de oorlog.

> 3 min

Portret van een stad: Enkhuizen

Herken je de pijprokende schipper in het midden? Het is dezelfde als op de voorkant van de Enkhuizer Almanak. Of valt de vestingtoren ‘Drommedaris’ jou als eerste op? Hoe dan ook, op onderstaande tekening wordt de karakteristieke havenstad Enkhuizen afgebeeld. Enkhuizen begon haar bestaan als vissersdorp en wist een havenstad van formaat te worden na de in 1356 verkregen stadsrechten. De oude nederzetting aan zowel het Markermeer als het IJsselmeer bloeide op gedurende de Gouden Eeuw, bezat een kamer van de VOC en telde de grootste haringvloot van de Nederlanden. Het is dan ook geen wonder dat Enkhuizen bekend staat als ‘Haringstad’. Met de aanleg van de Afsluitdijk ging de haringvisserij uiteindelijk verloren, maar nog steeds pronken er drie haringen op het wapen van de stad. Weet jij waar Enkhuizen nog meer om bekend staat?

> 3 min

Nieuwsgierig aagje

“Hé, niet zo nieuwsgierig, nieuwsgierig aagje!” Heb je vast wel eens gehoord wanneer je als kind de kledingkast van je ouders in dook om te kijken wat ze voor je verjaardag hadden gekocht. Of als je ’s avonds laat al naar beneden sloop om vóór het opstaan al in je schoen te kijken om te zien wat Sinterklaas er in had gestopt. Bij de uitdrukking ‘nieuwsgierig aagje’, wordt Aagje niet meer als eigennaam gebruikt, maar als een soortaanduiding om mensen te karakteriseren. Ook wel een ‘eponiem’ genoemd. Iedereen kan een nieuwsgierig aagje zijn. Nieuwsgierig zijn wordt veelal geassocieerd met het zoeken en vinden van het onbekende. Je weet niet zeker waar je uit komt als je nieuwsgierig bent naar iets. Over het algemeen worden nieuwe kennis en ervaringen als weldadig beschouwd, maar niet altijd. Genomen risico’s kunnen ook verkeerd uitpakken. Zo ervoer ‘Nieuwsgierigh Aeghje van Enckhuysen’ het in een klucht van Abraham Bormeester.

> 4 min

Jan Huygen in de ton

“Jan Huygen in de ton, met een hoepeltje erom, Jan Huygen, Jan Huygen, en de ton die viel in duigen.” Kinderen staan hand in hand in een kring en vormen zo als het ware een ton. Tijdens het zingen van het traditionele Hollandse kinderliedje blijven ze met enige vaart doorhuppelen tot de ton in duigen valt. De handen worden losgelaten en iedereen laat zich als duigen op de grond vallen, “In duigen, in duigen, en de ton die viel kapot”. Misschien ken je het kringdansje nog wel van vroeger, maar weet je ook waarover je zong? Wie is die Jan Huygen eigenlijk en waarom zit hij in een ton?

> 2 min

Het Zuiderzeemuseum. Vroegere tijden herleven.

De folklore van een vissersdorp aan de Zuiderzee, dat was het uitgangspunt voor de oprichting van het Zuiderzeemuseum. Opdat we niet zouden vergeten hoe mooi en belangrijk de visserijcultuur was, want dát was precies waar men bang voor was na de aanleg van de afsluitdijk. Het leidde tot de oprichting van het Zuiderzeemuseum, eerst het binnenmuseum en in de jaren zestig het openluchtmuseum. Het museum biedt een kijkje in het (vissers)dorpsleven van de vroege twintigste eeuw: van visserij en ambachten tot onderwijs en vertier. Daarvoor zijn diverse panden uit verschillende Zuiderzeesteden naar het museum gehaald, waarvan sommige op wel zeer spectaculaire wijze.

> 5 min

“Wat je moet doen als de dijken doorbreken? Rennen!”

“Er wordt hard op het zuiderraam geklopt. Er wordt geroepen ‘menschen houw je gereed, want de dijk staat op doorbreken!'” Jan Wit, die dit schreef, hield een dagboek bij van de watersnoodramp, die in januari 1916 Anna-Paulowna en andere gebieden rondom de Zuiderzee trof.

> 6 min

Cornelis Springer maakte Enkhuizen mooier

Cornelis Springer, ‘keizer van de Hollandse stadsgezichten’, aan wie het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen een grote overzichtsexpositie wijdt, mag dan bekend staan om zijn herkenbare tafereeltjes van steden rond de Zuiderzee, honderd procent natuurgetrouw zijn ze niet. Dat blijkt uit een zojuist verschenen, schitterend geïllustreerd boek van Springerkenner Arnold Ligthart.

> 5 min

Hollandse stadsgezichten om gelukkig van te worden

Wie ‘feel good’- schilderijen wil zien van ‘de keizer van de Hollandse stadsgezichten’, en tevens een bezoekje wil brengen aan het fraaie oude stadje Enkhuizen, kan vanaf nu in het Zuiderzeemuseum terecht. Daar is momenteel ‘de grootste Springertentoonstelling ooit’ te zien.

> 4 min

Amusant, kundig en al vier eeuwen oud

Druipkaarsen? Scharensliep? Kaarsen druipen niet als ze voor het aansteken een tijdje in zout water hebben gelegen en bot geworden scharen worden weer scherp door een paar keer knippen in fijn schuurpapier. Wie last heeft van naar vis ruikende handen, kan ze het beste even wassen met tandpasta en misschien is het goed om te weten dat het drinken van een glas melk helpt tegen uienlucht. Als je de Enkhuizer Almanak openslaat vind je al snel deze en andere ‘deskundige raadgevingen en wetenswaardigheden die het leven gemakkelijk maken’. Handig! Zo’n klein oranje boekje van ruim vier eeuwen oud.

> 4 min

Paulus Potter

Paulus Potter werd op 20 november 1625 geboren in het Noord-Hollandse haringstadje Enkhuizen aan de Zuiderzee. Slechts 29 jaar oud en met een honderdtal werken in zijn oeuvre overleed de kunstschilder in Amsterdam. Het klinkt niet als de succesformule om het te schoppen tot één van de Hollandse Meesters van de Gouden Eeuw, maar toch wist Potter hierin te slagen.

> 2 min

Het 19e eeuws stadsgezicht van Cornelis Springer

Hij werd ook wel de ‘grootste schilder onder de architecten, en de grootste architect onder de schilders’ genoemd. Hoewel zijn loopbaan begon en eindigde met een landschapsschildering was dit genre zeker niet zijn specialisme. Cornelis Springer (1817-1891) was een van de grootse schilders van stadsgezichten van de 19e eeuw. In een tijd van veranderende steden werd deze schilder beroemd vanwege zijn romantische weergave van de straten, de huizen en de mensen in de Hollandse steden. Springer reisde heel Nederland af om verschillende steden vast te leggen, toch schilderde hij één stad verdacht vaak: de Amsterdamse schilder was verzot op Enkhuizen.

> 3 min

Bronstijdschatten uit Enkhuizen

Vóór de bouw van de nieuwbouwwijk Kadijken in Enkhuizen zijn verschillende archeologische onderzoeken gedaan. Hierbij is een gebied in kaart gebracht met allerlei sporen en vondsten uit de midden- tot late bronstijd, ongeveer de periode 1600-800 v.Chr. In deze periode is het huidige West-Friesland dicht bewoond geweest.

> 4 min

Paasverhaal uit gedempte haven Enkhuizen

Met Pasen vieren christenen de wederopstanding, of de herrijzenis, van Jezus Christus uit zijn graf. Na het lijden en de kruisdood van Jezus staat hij op de derde dag na zijn kruisiging op uit de dood. Het verhaal wordt al eeuwen verteld en afgebeeld. Zo ook op een religieuze hanger die gevonden is in een gedempte haven in Enkhuizen.

> 3 min

Ruben Pater – Overstromingsdesk Enkhuizen

Ruben Pater Bent u voorbereid als er een overstroming plaatsvindt? Ruben Pater Bent u voorbereid als er een overstroming plaatsvindt? Heeft u een noodpakket in huis? Door de klimaatverandering wordt de kans op een overstroming in Nederland in de toekomst steeds groter. Het is dan belangrijk dat u bent voorbereid, mocht het misgaan. Een grote […]

> 1 min

Skype met de visser

Urker vissers zijn, als het weer het toelaat, elke week op zee om te vissen. Dag in dag uit, behalve op zondag. Klaas-Jelle Koffeman is een van die vissers. Samen met zijn bemanning vaart hij op maandag vanuit Delfzijl de Noordzee op met zijn kotter Kornelis-Jan (FD-281). Via Skype en Twitter houdt Klaas-Jelle contact met het vasteland. Daarnaast schrijft hij reisverslagen die hij publiceert op zijn eigen site: www.visdasgeil.nl.

> 0 min

Praat met de visser

Op de Urker bult leven de mensen zoals in het jaar 1905. Door de geschiedenis tot leven te brengen, geven spelers een impressie van het dagelijks leven op het eiland Urk. Mogelijk zijn de bewoners thuis en hebben zij tijd voor een praatje.De bewoners In wijk 5 op nummer 66 wonen Riekelt en Jannetje Weerstand. Riekelt is een visser in hart en nieren. Helaas kan hij zelf niet meer de zee op. Misschien zit hij buiten waar hij zijn netten boet en is hij in voor een gesprek over het vissersleven in 1905. Zijn vrouw Jannetje heeft ondanks haar bijnaam ‘de krabbekoater’ het hart op de goede plaats. Zij zorgt goed voor de hulpbehoevende buren.nIn wijk 4 op nummer 31 woont de weduwe Marretje Romkes. Haar man Klaas is samen met haar zoon Appien zeven jaar geleden op zee gebleven. Ze staat er alleen voor en verdient wat geld als wasvrouw en met een klein winkeltje in de bedstede.nIn wijk 5 op nummer 64 woont Lubbert, de brievenschrijver. Al 55 jaar woont hij op het eiland, maar het is en blijft een vreemde. Een dwarse Egmonder en een allemansvriend die maar niet ter kerke wil gaan.Dit jaar woont naast Riekelt, Marretje, Lubbert en Jannetje een andere Urker visser op de bult in wijk 4 op nr 32: Klaas-Jelle Koffeman, visser in 2012. Klaas-Jelle is niet thuis omdat hij momenteel vist op de Noordzee. Zijn huisdeur staat echter open. Loop bij hem binnen voor een kijkje in zijn dagelijks leven. De computer staat altijd aan voor een gesprek via Skype.

> 0 min

Hijs een vismand

Vissers voeren hun vangst per schip aan in kunststof kratten. De vracht wordt meteen hijsinstallatie uit het ruim omhoog getakeld en vervolgens met vorkheftrucks in vrachtwagens geladen. Het hijsen van vracht werd vroeger met de hand gedaan. Om met mankracht zware lading te kunnen hijsen, werden hijsblokken (katrollen) gebruikt.nProbeer eens elke mand op te hijsen. Waarom gaat dat makkelijk of moeilijk?

> 0 min

Herken de vis

Visserij in de Zuiderzee is voor de bewoners van het Zuiderzeegebied een bronvan inkomsten. Dag in dag uit gaan zij de zee op om vis te vangen. In 1932 sluit de Afsluitdijk de Noordzee af van de Zuiderzee. Na de aanleg van de dijk wordt het nog zoute water van het IJsselmeer in ongeveer vijf jaar eerst brak en daarna zoet. Voor de vissers is dit ongunstig. Zij moeten ander werk zoeken of gaan vissen op vissoorten die kunnen overleven in zoet water, zoals paling. nDe Urkers vissen behalve op de Zuiderzee al sinds de achttiende eeuw op de Noordzee. Hun vloot bestaat veelal uit grote schepen. Na de aanleg van de Afsluitdijk is het voor hen logisch dat zij op de Noordzee blijven vissen. De Urkers mogen met hun grote vissersschepen bovendien niet meer in het IJsselmeer vissen om de visstand te beschermen. Andere vissers met kleinere schepen blijven wel vissen in het IJsselmeer. Nu liggen Urker vissers in havens als Harlingen of Delfzijl. De vangst wordt daar aan wal gebracht en vervoerd naar Urk. Daar wordt de vis verhandeld op de Visveiling Urk, de grootste visafslag van Europa.

> 0 min

Help de visser

NettenboetenVisnetten worden tegenwoordig machinaal gebreid. Vroeger gebeurde het met de hand. Oudere vissermannen die niet meer de zee op gingen, bekwaamden zich hierin. Het repareren van de netten heet boeten. Maas voor maas bekijken de nettenboeters de netten en dichten de gaten.nBreeuwenHouten schepen zijn niet vanzelf waterdicht. Tussen de planken wordt een natuurlijke vezel gestopt, zoals hennep of katoen. Om te voorkomen dat de vezels kapot gaan, gebeurt dit met een breeuwijzer, een zeer botte beitel. Vervolgens worden de naden met pek of teer dichtgesmeerd. Pas dan is het schip echt waterdicht. Breeuwen is precisiewerk en het is belangrijk dat het goed gebeurt. De veiligheid van de vissers hangt er immers van af.

> 0 min

Geloof jij het?

In elk dorp aan de Zuiderzee stond een leugenbank, een al dan niet overdekte bank aan de haven. Soms stond er geen bank, maar was het een plek waar mannensamenkwamen. De vissers wisselden nieuwtjes uit en vertelden elkaar sterke verhalen. Vissers vertellen nog steeds sterke verhalen.nWat denk je? Is het WAAR of NIET WAAR?

> 0 min