Graag schrijf ik weer eens over dat laatste muziekgebouw, dat toch de eerste is. Dat gebouw in het hart van de binnenstad, dat door de Amsterdammers amper wordt bezocht. Dat zelfs ter zijde geschoven werd door de Amsterdamse Canon Commissie, ondanks krachtige steun van cultuurwethouder, Carolien Gehrels. Dus over de Oude Kerk, het meest authentieke oergebouw, dat bijna alle stadsgeschiedenis binnen haar 800-jarige baksteengotiek bewaart. En dat door geen van de historische stadsbranden werd aangetast. Denk aan de 5000 m2 in het originele, houten tongewelf, grootste in Europa.

Oude Kerk: restauratie van 75 jaar

De aanleiding is, dat dit Europese monument bijna klaar is met een 75 jaar durend restauratieproces van 1938 tot 2013, een vrijwel private operatie! Een groot wonder mag het wel genoemd worden, dat dit godshuis haar bouwhistorische karakter en – heel belangrijk – zijn onvolprezen akoestiek heeft behouden. Wat een contrast met de omgeving: terwijl de Oude Kerk gestaag weer herrees, verloederden buurt en plein, waarvan zij al sinds 1250 onderdeel uitmaakt.  Ongenaakbaar… en dus ouder dan Amsterdam. En uniek in de wereld – juist heel dicht bij hen, in deze Rosse Buurt, die het meest worden vernederd…
 
Drie bekende Nederlanders onderstreepten nog eens: dit is het mooiste en echt meest interessante gotische kerkmonument van ons land, aldus columnist H.J.A. Hofland, oud-minister Margreeth de Boer en architect Sjoerd Soeters. Dat vinden zeker ook de grote musici (zie de titel van dit stuk), die de kerk in kwamen, daar concerteerden of ten gehore werden gebracht – en magistraal de mooie akoestiek en de oude stilte bespeelden.

Emanuel de Witte, oliepaneel 1656, winterzonlicht rond 12.30 uur.

Hier, in dit authentieke Oude Kerk-interieur, werd de enige ‘Amsterdamse scene’ geschoten van de 3D-film NOVA ZEMBLA (overige in Brugge): de “Kus van Doutzen” voor haar geliefde Gerrit de Veer, overlevende en dagboekschrijver (1597/2011), werd hier dus vereeuwigd. Tussen pilaar 2 en 3, achterin – aan de noord/oostzijde, rust ‘hoofdrolspeler’ en zeeheld Jacob van Heemskerck (collega van wetenschapper Willem Barentsz, in een ingetogen praalgraf). Na Willem van Oranje in 1584 kreeg zeeheld-admiraal Heemskerck als eerste Nederlandse burger een “Staatsbegrafenis” na zijn sneuvelen in de Slag bij Gibraltar, 1607, die hij won.”

Dit E. de Witte-interieur is te zien bij Kunsthandel Salomon Lilian, Spiegelstraat 5 – Amsterdam (2011)

Emanuel de Witte, oliepaneel 1656, winterzonlicht rond 12.30 uur.

Oude Kerk: internationale geschiedenis

De hele wereld loopt hier rond. De Italianen roepen direct enthousiast, kijkend naar de Renaissance-ramen: “Oh, onze architect Donato Bramante!”. Zij bewonderen dan de glas-in-loodramen uit 1555 met dat ultieme kerkje in Rome, Bramante’s Tempietto de San Pietro. Dat is nota bene te zien rond de mooiste plek van de kerk – het ‘Vrouwekoor’, waar Vondel zijn vrouw Maayken en hun drie kinderen begroef. Met ontroering schreef Kees Fens over die mooiste kapel :  “Voor haar en over dit allermooiste ‘Choor’ schreef Joost van den Vondel zijn opmonterende gedicht, de Lyckklacht aan het Vrouwekoor uit 1635”.

De Russen en de Noren komen allen naar de Hamburgerkapel voor het graf van “hun admiraal”, Cornelis Cruys (Stavanger 1657-St Petersburg 1727). Hij moderniseerde in de zeventiende eeuw de Russische vloot voor tsaar Peter de Grote. Deze zeeman belichaamt het zuiverste voorbeeld van een historisch, Europees asielzoekersverhaal. Voor hem, een protégé van Ruslandkenner-burgemeester Nicolaes Witsen, was Amsterdam aanvankelijk een veilige haven.   

De Amerikanen komen hier voor hun vroegste geschiedenis onder het grote stadsorgel en voor de kansel, verbonden aan Manhattan, Nieuw Amsterdam en China. De Denen vragen allen naar het graf van Coenraed van Beuningen, de Amsterdamse burgemeester en reizend gezant, “extraordinaris”, die Denemarken redde uit de handen van de Zweden (1656) en die daarmee ook goede zaken deed voor de Haven van Amsterdam. Wouter Bos, ooit op het honderdste ministerschap van Financiën, zou in het hoge koor zijn allereerste voorganger kunnen ontmoeten, Cornelis Charles Six van Oterleek.

Oude Kerk: centrum van muziek en cultuur

Wie dit gebouw – anders dan de Amsterdammers – met al zijn Europese geschiedenis wel relevant vonden: keizer Maximiliaan van Oostenrijk; kroonprins Philips (II) en zijn legeraanvoerder; de hertog van Alva; Sweelinck; de vroeg-geëmancipeerde Maria Tesselschade en haar vader Roemer Visscher; Rembrandt en Saskia (die in 2012 haar 400e verjaardag viert), maar ook die andere buurtbewoners Coornhert, Mozart, Marx, Roth en Camus. En in onze tijd Errol Garner, Jesse Jackson  en Milan Kundera, met zijn Ondraaglijke Lichtheid.. uit 1983. En John Irving met het weemoedige verhaal Until I find you, waarin de zwaar getatoeëerde maestro-organist midden in de nacht voor alle hoeren van de stad het allermooiste van Bach speelde – en ook nog eens op het allermooiste orgel, de Toccata en Fuga in D mineur, BWV 565. En buiten de kerk, de zon ging nog net niet op, liepen mannen ontredderd rond op de kille klinkers van deze oude plaza, dat ooit het eerste plein van de stad was, het Oudekerksplein met zijn prachtige oorspronkelijke basalten keien.En waar moesten Willem-Alexander en zijn bruid Maxima zijn, toen zij in de Nieuwe Kerk trouwden? Ja, toch ook bij die eerste ‘parochie’, de Oude Kerk, die nog wel sacraal leven vertoont. Want in het huwelijksregister van deze Wallenkerk werd dit koninklijk huwelijk aan de Dam ingeschreven.

Dan is er nog die schitterende toren met haar grote Hemonycarillon, waarop de stadsbeiaardiers Boudewijn Zwart en Gideon Bodden iedere dinsdag- en zaterdagmiddag spelen. Onlangs nog met Philip Glass’ complete Metamorphosis. De “hele wereld” liep opmerkelijk opgewonden om de kerk en onder hen waren slechts enkele Amsterdamse liefhebbers, afkomstig uit de Oudezijds Achterburgwal, uit de Artis-buurt en uit Oud-Zuid. Met deze minimalist Glass, en de moderne kunsttentoonstellingen van ‘Art In Red Light’ en ‘Rietveld in de Kerk’ toont deze ‘vergeten’ kerk, die tevens het 10e museum in de stad is, dat zij al bijna acht eeuwen midden in het moderne leven staat. En eigenlijk ook steeds het voortouw nam bij het restauratieproces, “1012”, in de Oude Binnenstad.

Oude Kerk: schoonheid en stilte

De Oude Kerk bevat wereldomspannende geschiedenis, grote schoonheid, een indrukwekkende akoestiek, en een zeer oude stilte! Geen wonder, dat de grootste Nederlander, componist Jan Pietersz. Sweelinck juist hier begraven ligt, sinds 1621 (zie zijn buste van beeldhouwster Elisabeth Varga, onlangs overleden). In 2012 wordt Sweelincks 450e geboortejaar gevierd. En aan zijn voeteneinde de Amsterdamse ‘Leonardo da Vinci’, Jan van der Heyden, de eigenlijke uitvinder van het Amsterdamse ‘Night Life’ vanwege zijn 1800 grachtenlantaarns.
 
Als je de schitterende kerkruimte nu inloopt valt op, dat het prachtige zonlicht nog steeds zo schijnt als op al die interieurs van Emanuel de Witte en Johannes Bosboom, die hier vele malen schilderden, in de tweede helft van de Gouden Eeuw en in de 19e eeuw.

Zelfportret van Rembrandt als Paulus, geschilderd in 1661. Collectie: Rijksmuseum Amsterdam.

Zelfportret van Rembrandt als Paulus, geschilderd in 1661. Collectie: Rijksmuseum Amsterdam.

Oude Kerk: belichaming van het Amsterdamse verleden

De restauratie van de golvende gravenvloer is nu voor driekwart volbracht. Met enige fantasie kijken de 21e-eeuwse toeristen, de meesten buitenlanders, van vandaag direct de Hollandse Renaissance in.. en naar de middeleeuwen van de graven van Holland in 1250. Dan wordt deze eerstegotiekaan de Amstelmonding opgetrokken. Even was het er nog stil, met geruis van wuivend riet, vogelgeluiden en een geur van zout, brak en zoetwater. Maar dan ontstaat die “Stad uit het Niets”…
 
Ooit werd hier in de kerk en bij de ingang ’s werelds eerste aandeelverhandeld. Maar de waarschuwende ‘Hollandse Piëta’ van 1420 geeft, met een cartoon, een waarschuwing. Nog origineel op het werkelijk schitterende houten tongewelf, dat verwijst naar de eerste pastorale brief van Paulus aan Timoteüs, dus toen – AD 58 – ook al over kredietcrisis en bonuscultuur: “Wie rijk wil worden, staat bloot aan verleiding, raakt in een valstrik en valt ten prooi aan dwaze en schadelijke begeerten – die een mens in het verderf storten en ten onder doen gaan. Want de wortel van alle kwaad is geldzucht.”

Inmiddels weten ruim 500 Vrienden van de Oude Kerk hoe je veilig moet omgaan met hun  “talenten” en zo veel schoonheid. Word vriend, bezoek de website www.oudekerk.nlHerbert van Hasselt, voorheen bankier, was van 2001 tot 2010 directeur van de Oude Kerk. Tegenwoordig is hij voorzitter van Stichting Vrienden van de Oude Kerk. Bovenstaand artikel verscheen eerder in Het Parool.

Eric Whitacre (*1970) LUX Aurumque. Deze en onderstaande stukken zijn deel van ‘LUX, Licht door de tijd’. De opnames zijn gemaakt in de Oude kerk op 8 juni 2007, tijdens het Examen Koordirectie van dirigente Hanna Rijken aan het Conservatorium van Amsterd

Jan-Pieterszoon Sweelinck (1562-1621) Pseaume LXVII

Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847) Herr, nun lässest du. Nr. 1 uit: Drei Motetten, opus 69.

Johannes Brahms (1833-1897) Warum ist das LICHT gegeben? Nr. 1 uit: Zwei Motetten, opus 74

Johann Sebastian Bach (1685-1750) ‘Dem Gerechten muss das LICHT immer wieder aufgehen’ Cantate 195 ‘Trauungscantate’. Recitativo (sopraan): Wohlan, so knuepfet. Soliste is Martha Bosch

Johann Sebastian Bach (1685-1750) ‘Dem Gerechten muss das LICHT immer wieder aufgehen’ Cantate 195 ‘Trauungscantate’. Choro: Wir kommen deine Heiligkeit.

Johann Sebastian Bach (1685-1750) ‘Dem Gerechten muss das LICHT immer wieder aufgehen’ Cantate 195 ‘Trauungscantate’. Choral: Nun danket all und bringet Ehr

Publicatiedatum: 30/11/2011