De oude Kaaswaag.

Beeld: Gemeente Purmerend.

De oude Kaaswaag.

Lessen van Jac. Jongert en J.J.P. Oud

Toeval of niet, maar tegenwoordig zetelt het Museum Waterland in de oude Kaaswaag en wordt in het gehele pand moderne kunst geëxposeerd. De Stadsteekenschool verhuisde echter al in 1905 naar een eigen pand op het Gouw 8. In het begin van de twintigste eeuw werkten er docenten zoals architect J.J.P. Oud, meubelmaker W. Penaat en de graficus Jac. Jongert. Deze docenten zijn na hun Purmerendse periode nationaal en internationaal bekend geworden. De nog jonge Mart Stam (1899-1986) volgde in die jaren lessen aan de Stadsteekenschool voor de opleiding tot meubelmaker. Hij kreeg onder anderen les van Jac. Jongert.

De gevel van de Stadsteekenschool aan het Gouw.

Beeld: Gemeente Purmerend.

De gevel van de Stadsteekenschool aan het Gouw.

Internationale carrière

De naam Mart Stam is overal binnen de architectenwereld bekend als pleitbezorger van het Nieuwe Bouwen. Purmerend was voor hem al gauw te klein. Op twintigjarige leeftijd sloot hij zich aan bij de internationale avant garde. Aan het begin van zijn loopbaan in de jaren 20 van de twintigste eeuw heeft hij veel beroemde ontwerpen gemaakt. Zoals zijn functionele modelwoningen in Stuttgart, de stalen buisstoel zonder achterpoten en ontwerptekeningen voor de Van Nellefabriek in Rotterdam. Hij was communist en wilde een bijdrage leveren aan de opbouw van de socialistische staat in de Sovjet-Unie. Het bouwen van woonblokken in industriesteden van de Oeral werd een grote desillusie. Voor de moderne ideeën van Stam was weinig begrip in het land van Stalin. Na de Tweede Wereldoorlog werden zijn functionaliteit en originaliteit ook in de DDR niet op prijs gesteld. Zijn functionele bouwstijl met veel gebruik van staal, glas en beton vond na de oorlog steeds minder waardering. Tegenstanders noemen zijn architectuur fantasieloos en zonder compromissen. Hij vertrok in 1966 definitief uit  Nederland en koos voor een leven in de anonimiteit in Zwitserland.

De achterpootloze stoel van Mart Stam.

Beeld: Gemeente Purmerend.

De achterpootloze stoel van Mart Stam.

Mart Stambank

Voor Purmerend ontwierp de jonge Mart Stam geheel belangeloos een rustbank. Deze bank was een eerbetoon aan de Purmerendse huisarts Dr. Maats en werd achter het huis van de overleden arts, in het Whereplantsoen, geplaatst. Het ontwerp bestaat uit een rasterwerk met bloembakken en een zitbank. De Maatsbank of Mart Stambank is vele malen na verwaarlozing weer hersteld door de gemeente. Door de verlegging van de Where en daardoor de verkleining van het Whereplantsoen is de bank verdwenen. In 1968 werd een geheel nieuwe moderne zitbank geplaatst aan de Bierkade. In het Purmerends Museum is een maquette van de oorspronkelijke bank. Op basis van de oorspronkelijke bouwtekeningen is door de gemeente in 2011 de eerste Mart Stambank gerealiseerd en geplaatst in het park achter het huidige stadhuis aan de Purmersteenweg.

De originele bank van Mart Stam in het Whereplantsoen.

Beeld: Gemeente Purmerend.

De originele bank van Mart Stam in het Whereplantsoen.

De recente versie van de Mart Stambank, achter het stadhuis van Purmerend.

Beeld: Gemeente Purmerend.

De recente versie van de Mart Stambank, achter het stadhuis van Purmerend.

Functionaliteit stond voorop

Mart Stam was gedreven, eigenzinnig, compromisloos, idealistish en rechtlijnig. Hiervan getuigt de uitspraak: “Het bad is glad en we weten waarom. De deur is twee meter hoog en we weten waarom.” De functionaliteit van het ontwerp was van het grootste belang. De firma Thonet produceert nog steeds de achterpootloze stoel naar ontwerp van Mart Stam. En voor vernieuwende ontwerpen reikt zij al weer enige jaren de Mart Stamprijs uit.

Auteur: Atie Schenk (Gemeente Purmerend) / Redactie ONH

Dit is een routepunt van de wandelroute Historisch Purmerend.

Publicatiedatum: 28/06/2011