3 min

Naatje op Dam, circa 1915.

Foto: Stadsarchief Amsterdam
link: http://beeldbank.amsterdam.nl/afbeelding/010003005986

Naatje op Dam, circa 1915.

Een koninkrijk als bufferstaat

Nadat het leger van Napoleon in 1813 met behulp van Pruisische en Russische legers uit ons land was verdreven, kreeg de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën zijn onafhankelijkheid weer terug. Niet in de vorm van de aloude republiek, maar voor het eerst in de geschiedenis werd ons land een monarchie. Tijdens het Congres van Wenen in 1815 waarop de overwinnaars van Napoleon de nieuwe staatkundige herinrichting van Europa regelden, werd besloten om de Noordelijke Nederlanden (de vroegere Republiek) en de Zuidelijke Nederlanden (het huidige België) samen te voegen. Zo werd een politieke en economische ‘bufferstaat’ gecreëerd die nodig was om het nieuwe, maar broze evenwicht tussen de verliezers en winnaars van Napoleon te bewaren. Het Koninkrijk der Verenigde Nederlanden was geboren.

Wrijving tussen Noord en Zuid

Vanaf het begin zagen de overwegend katholieke Zuidelijke Nederlanden weinig heil in een samenvoeging met hun protestantse noorderburen. Gevoelens van onvrede en hang naar eigen autonomie werden aangewakkerd toen koning Willem I het Nederlands als officiële taal wilde invoeren. Dit was tegen het zere been van de bestuurselite die – ook in Vlaanderen – Frans sprak. De katholieken en de liberalen in het Zuiden sloegen de handen ineen en kwamen in de zomer van 1830 in opstand tegen de autoritaire regeerstijl van Willem I. De Tiendaagse Veldtocht, een jaar later, was een ultieme poging van de koning om de Belgische onafhankelijkheidsstrijd te breken. Deze leek te slagen totdat de Fransen een leger van 70.000 soldaten op het regeringsleger afstuurden. Willem I koos eieren voor zijn geld en trok zich terug. De autonomie van België was een feit. Pas in 1839 zou Nederland de soevereiniteit van België officieel erkennen.

Portret van Koning Willem I door Joseph Paelinck (1819).

Foto: Rijksmuseum Amsterdam

Portret van Koning Willem I door Joseph Paelinck (1819).

Strijders van het Metalen Kruis

Evenals de  eendracht tussen de Noordelijk en de Zuidelijke Nederlanden, was het standbeeld van Naatje geen lang leven beschoren. Het monument kwam er op initiatief van de in 1853 opgerichte Vereeniging Het Metalen Kruis van oud-strijders van de Tiendaagse Veldtocht. Het moest de heldhaftige daden van het regeringsleger tijdens deze militaire campagne tegen de zuiderburen herdenken. Op 29 augustus 1856 werd het beeld onthuld door koning Willem III, die inmiddels zijn grootvader was opgevolgd. Op een robuuste natuurstenen gedenknaald stond een vier meter hoge vrouwenfiguur die de “Eendracht der Hollandsche Natie” symboliseerde. De inhuldiging was feestelijk en groots, maar al gauw toonde het beeld haar gebreken. De onthulling door Willem III leverde overigens een van de oudste nieuwsfoto’s van Nederland op, in 2005 aangekocht door het Stadsarchief Amsterdam.

De Dam met het monument ter herinnering aan de volksgeest van 1830-1831.

De Dam met het monument ter herinnering aan de volksgeest van 1830-1831.

Natie wordt Naatje

Het standbeeld, vervaardigd door de van origine Vlaamse beeldhouwer Louis Royer, bleek nogal fragiel. Bij de eerste strenge winter vroor haar neus eraf. Voor renovatie was het beeld daarom enig tijd van haar hoofd ontdaan. Later brak ook nog eens een arm af. “Het lijkt wel Naatje” een uitdrukking die destijds in zwang raakte, betekende dan ook “dit lijkt nergens op”. Haar bijnaam heeft zij waarschijnlijk te danken aan het opschrift dat op de sokkel stond. De I van het woord NATIE werd als een J gelezen. Natje verbasterde in Naatje, een voor de hand liggende verwijzing naar het volkse woord voor het vrouwelijke geslachtsdeel. In 1913 werd Naatje uit haar lijden verlost om plaats te maken voor nieuwe tramrails over het plein. Het beeld werd ontmanteld en opgeslagen om ergens anders in de stad herplaatst te worden. Hier kwam het niet meer van. Wel leefde het eerste nationale monument van ons land voort in een Amsterdams wijsje: “Naatje van de Dam die moest verdwijnen voor de electrieke tram”.

Klik hier om terug te keren naar het route-overzicht.

Publicatiedatum: 30/09/2013