Odyssee logo

Odyssee logo

Steentijdschatten

Het project uit de prehistorie is inmiddels al bekend: de Mienakker tussen Hoogwoud en Aartswoud, waar Cees de steentijdman gevonden is. Hij is te zien in de tentoonstelling. In de natte, kalkrijke kleibodem van de Kop van Noord-Holland blijven de oude resten goed bewaard, zelfs hout, zaden en botten. De sporen die gevonden zijn komen uit ongeveer 2700 v.Chr. In die periode leefden mensen die bij de ‘Enkelgrafcultuur’ hoorden. Dat wordt zo genoemd omdat men toen één dode in één graf begroef, meestal onder een grafheuvel. In de periode daarvoor begroeven de mensen van de Trechterbekercultuur enkele doden bij elkaar in een grafkamer, zoals de hunebedden in Drenthe. De opgraving vond plaats in 1990. Het Odyssee-project heeft met de nieuwste technieken onder andere de resten van eten in kookpotten en planten- en dierenresten onderzocht. Daaruit blijkt dat de boerenbewoners veel verschillende etenswaren kookten, zoals planten, graan, eikels, wortels, vis, vlees en eieren. Ook heeft men met nieuwe computertechnieken ontdekt dat op de Mienakker twee boerderijgebouwen over elkaar lagen. In de jongste was een kuil waarin het skelet van ‘Cees’ lag. Het bleek een dodenhuis te zijn, gebouwd om iemand te begraven. Onderzoek naar een kuil in het gebouw die als haard werd gebruikt laat zien dat de mensen met onderbrekingen van een paar weken 7 keer een vuur gestookt hebben. Blijkbaar keerden de boeren telkens terug naar deze plek, misschien om afscheid te nemen of om rituelen uit te voeren rond de dode.

Reconstructie van ‘Cees’ de steentijdman. Foto: Provincie Noord-Holland.

Reconstructie van ‘Cees’ de steentijdman. Foto: Provincie Noord-Holland.

Oorlogshavens

Het romeinse fort en haven Velsen I en het vroeg-romeinse havenfort Velsen II zijn de volgende projecten. Fort Velsen I is het noordelijkste romeinse fort op het Europese vasteland en lag aan het Oer-IJ. De versterking is bijzonder omdat het zo ver van het romeinse centrum lag, en omdat het fort een unieke asymmetrische vorm had. Bovendien is de haven met steigers en boothuizen aangelegd naar mediterraan voorbeeld. Het is in de jaren ’70 opgegraven en al meermaals het onderwerp geweest van artikelen en proefschriften, maar nog lang niet alle gegevens zijn in beeld gebracht. Fort Velsen II werd bij campagnes in 1964, 1970 en 1997 gedeeltelijk opgegraven. Alle gegevens van deze onderzoeken zijn nauwelijks uitgewerkt en nooit gepubliceerd.
Het onderzoek van Velsen I richt zich op de rol van het fort en de haven bij verkenningen en veldtochten van onder andere legerleider Germanicus in Noord-Duitsland en Denemarken. Met behulp van microscopisch onderzoek zal worden bekeken of het Oer-IJ en de Noordzee in die tijd wel met elkaar in verbinding stonden. Het antwoord daarop is zeer belangrijk, want als dat zo was, is het fort misschien wel de schakel geweest in de bevoorradingsroute van de Romeinen tussen de Rijn en de Noordzee. Ook wordt gekeken naar het aardewerk dat met de hand is gemaakt. Want waarschijnlijk werd dit gemaakt door vrouwen die niet Romeins waren maar van lokale afkomst. Leefden zij dan ook in het fort?

Reconstructietekening van het Romeinse fort Castellum Flevum (Velsen I) aan het Oer-IJ bij Velsen. Door B. Bus. Bron: Provinciale Atlas Noord-Holland. Collectie: Gemeente Velsen.

De rookpluim van een inheemse nederzetting rechtsboven geeft de plaats aan van het huidige Driehuis.

Reconstructietekening van het Romeinse fort Castellum Flevum (Velsen I) aan het Oer-IJ bij Velsen. Door B. Bus. Bron: Provinciale Atlas Noord-Holland. Collectie: Gemeente Velsen.

Velsen II is ook een zeer belangrijk fort, omdat het in gebruik was tijdens de jaren 30-50 n.Chr. Toen waren er gevechten aan de gang tegen de Germanen en werd een invasie van Brittannië voorbereid. Ook stabiliseerde de limes: de verdedigingsgrens van de Romeinen. Welke rol speelde Velsen II in de Germaanse en Britse campagnes, en hoe groot was de invloed van het fort op de geschiedenis van Noord-Nederland? Alle gegevens die bij de opgravingen zijn verzameld, zoals veldtekeningen, vondsten, resultaten van boringen en botmateriaal, worden samengevoegd tot één groot verhaal. Zo wordt er een beeld gevormd van de omgeving van het fort en het landschap, maar ook van de soorten voedsel in het kamp en de organisatie van de aanwezige troepen. Dit ‘vergeten’ fort zal weer een plaats krijgen in Nederlandse archeologie.

Romeinse kookpot (40-55 n.Chr.) van witbakkend aardewerk. Aankoeksels aan de binnenkant zijn gebruikt om het voedsel dat gekookt werd te achterhalen. Bron: Huis van Hilde, inventarisnummer: 1221-04.

Romeinse kookpot (40-55 n.Chr.) van witbakkend aardewerk. Aankoeksels aan de binnenkant zijn gebruikt om het voedsel dat gekookt werd te achterhalen. Bron: Huis van Hilde, inventarisnummer: 1221-04.

Onderwaterwonder

Het vierde project is het wrak dat bekend staat als ‘Aanloop Molengat’. Dit vrachtschip zonk tussen 1635 en 1640 en vervoerde een rijke lading. In 1984 werd het ten westen van Texel ontdekt door een visser. Wat volgde was de eerste onderwateropgraving in Nederland. Toch kwam het onderzoek na verloop van tijd stil te liggen. Het wrakdeel, dat veel zou kunnen vertellen over scheepsbouw rond 1640, ligt nog op de Noordzeebodem. De unieke lading is wel naar boven gehaald. Het vrachtschip bevatte namelijk een lading halffabricaten van allerlei verschillende materialen. Onder andere lood, tin, staven smeedijzer, pakketten runderhuiden, ivoor en laken waren aan boord. Halffabricaten worden zelden gevonden, want in principe worden zij bij aankomst al snel verwerkt. Dit wrak kan daarom veel vertellen over scheepsbouw en de geschiedenis van Nederland als handelsnatie. Via dit schip komt namelijk de overzeese handel in de Gouden Eeuw, met bijvoorbeeld Noord-Duitsland en Polen in beeld. Dit zijn gebieden waar destijds de Dertigjarige Oorlog woedde en daarom richt Odyssee zich met deze vondst op de studie van handel, productie en logistieke organisatie in 17^de-eeuws Europa. Bovendien kunnen de resultaten bijdragen aan het toekomstige beleid van onderwaterarcheologie.

Onderwaterarcheoloog aan het werk bij ‘Aanloop Molengat’. Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Onderwaterarcheoloog aan het werk bij ‘Aanloop Molengat’. Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Symposium

14 april vindt het slotsymposium plaats: http://www.rmo.nl/symposium. Hierna wordt de tentoonstelling geopend door mw. Marjan Hammersma, Directeur-Generaal Cultuur en Media van het Ministerie van OCW.

De vele duizenden pagina’s kennis die het Odyssee-programma uiteindelijk opleveren, worden digitaal toegankelijk via het programma Erfgoed Digitaal van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Dit zal in 2017 afgerond zijn en zal bestaan uit verschillende portals waaronder Archeologie in Nederland.

Dit verhaal is gebaseerd op Programma Odyssee – 32 archeologische projecten behouden thuis, Wetenschappelijke en maatschappelijke meerwaarde van vergeten opgravingen door: Erfgoed Nederland (A. Knip en E. van Ginkel) uit 2010, Amsterdam en Odyssee in de breedte – Verslag van het NWO Odyssee programma, kortlopend onderzoek: ‘Odyssee, een oplossing in de breedte: de 1000 onuitgewerkte sites, die tot een substantiële kennisvermeerdering kunnen leiden, digitaal beschikbaar!’ door: J. Kleijne van E‐depot Nederlandse Archeologie (EDNA) en Cees en de schatkist uit de Steentijd – Archeologie in West-Friesland 9 door Archeologie West-Friesland (M. Bartels en L. Theunissen), 2014, Hoorn.

Huis van Hilde

Noord-Holland krijgt een nieuw archeologisch depot. Huis van Hilde, archeologiecentrum Noord-Holland, wordt in opdracht van de provincie Noord-Holland gebouwd in Castricum en gaat begin 2015 open. Alle archeologische vondsten en collecties die de provincie in de loop van decennia heeft verzameld worden er opgeslagen. De tentoonstelling in Huis van Hilde toont de archeologische geschiedenis van Neanderthalers tot de Tweede Wereldoorlog. De vaste tentoonstelling bestaat uit een aantal levensechte mensfiguren, waaronder Hilde en de Steentijdman van Mienakker. In de tentoonstelling staan veel nooit eerder getoonde archeologische topvondsten. Topstukken zijn drie historische kano’s en enkele middeleeuwse sarcofagen. Het centrum verzorgt ook educatieve activiteiten, tijdelijke tentoonstellingen en evenementen. Meer informatie op www.huisvanhilde.nl, facebook en twitter.

Publicatiedatum: 09/04/2014