Stelling van Amsterdam

Unesco Werelderfgoed op fietsafstand van de hoofdstad

In het vredige weidelandschap rondom Amsterdam ligt een kring van militaire verdedigingswerken verscholen, de Stelling van Amsterdam. Het grootste deel van deze verdedigingslinie die tussen 1880 en 1920 is aangelegd, wordt aan het zicht onttrokken. Zelfs de 42 robuuste forten gaan gedeeltelijk schuil onder met gras bedekte aarden wallen. Het belangrijkste aspect van de Stelling, het inundatiesysteem, is tevens het meest onzichtbare. Het bestaat uit een ingenieus stelsel van sluizen, dammen en kanalen waarmee de hoofdstad, in geval van een buitenlandse aanval, door een kring van water beschermd kon worden. Aan de buitenkant van de kring werden kilometers brede stroken land onder water gezet. Deze inundatiestroken waren te diep om met manschappen te doorwaden, maar te ondiep om met schepen te bevaren. Vanwege dit inundatiesysteem werd de Stelling van Amsterdam in 1996 op de UNESCO Werelderfgoedlijst gezet als uniek monument van Hollands waterbouwkundig en defensief vernuft.

Bij oplevering was de Stelling door komst van vliegtuigen, tanks en raketten al verouderd. De meeste forten verloren na de Tweede Wereldoorlog definitief hun militaire functie. Doordat er tot in de jaren zestig niet gebouwd mocht worden in de directe nabijheid van de forten, bleven deze gebieden leeg en rustig. Dit heeft ertoe geleid dat de 135 km lange kringstelling nu op veel plekken een groene ring van rust is geworden, te midden van oprukkende verstedelijking. En dat in een de dichtstbevolkte gebieden van ons land, op fietsafstand van de drukke stad.

Zeven QR routes langs alle forten en belangrijke objecten

Vanwege haar lengte van 135 km is de kringstelling in zeven verschillende routes onderverdeeld. Deze routes volgen de zogenaamde ‘fronten’ en leiden de bezoekers langs alle forten en belangrijke objecten per front. Bij ieder fort en een groot aantal objecten zoals damsluizen, batterijen en magazijnen staan informatiepanelen met QR codes. Door deze QR code met een smartphone te scannen verschijnt automatisch een link naar de mobiele webpagina met interessante informatie over de plek waar het bordje bij staat. En vanuit deze pagina kun je doorsurfen naar andere verhalen over de Stelling van Amsterdam op Oneindig Noord-Holland.Klik hieronder op een van de links om naar een van de routes langs de zeven fronten te gaan:QR route Noordfront QR route Noordwestfront QR route Westfront

QR route Zuidwestfront QR route Zuidfront QR route Zuidoostfront

QR route Zuiderzeefront

Alle verhalen bij elkaar

Op deze themapagina staan alle verhalen over de forten en belangrijke objecten overzichtelijk bij elkaar. De verhalen maken onderdeel uit van de zeven verschillende front routes. Elk route wordt ingeleid door een algemeen verhaal over het desbetreffende front. In het inleidende verhaal kan men via een link naar de vafzonderlijke verhalen per fort of object.

Op deze themapagina zullen ook losse verhalen en nieuwsberichten geplaatst worden die te maken hebben met de Stelling van Amsterdam.

Verhalen

Zo verging het Schiphol tijdens de oorlog

Schiphol heeft flink te lijden onder de Tweede Wereldoorlog. Waar de luchthaven eind jaren dertig nog een van de modernste en drukste van Europa was, is er in 1945 helemaal niets meer van over.

3 min

Compliment voor een Oorlogsmonument

Groot en klein, natuursteen, hout, brons of glas: Noord-Holland telt ruim 500 oorlogsmonumenten die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog of latere vredesoperaties. Elk monument heeft een eigen verhaal. In Noord-Holland wordt in aanloop naar de Nationale Viering Bevrijding op 5 mei 2017 het ‘Compliment voor een Oorlogsmonument’ uitgereikt. Welk monument leeft het meest, en wordt het beste onderhouden? Het doel van de prijs is om het beheer en behoud van oorlogsmonumenten te stimuleren en te zorgen dat de oorlog levend blijft. De prijs wordt uitgereikt door de provincie Noord-Holland en het Nationaal Comité 4 en 5 mei. De winnaar ontvangt een trofee en €1.000 om de activiteiten rond het monument te ondersteunen. Om deel te nemen kunt u onderstaand formulier invullen. De meest bijzondere verhalen krijgen een plek op de website van Oneindig Noord-Holland.

1 min

Japanse klanken in het Westfries Museum

Het Hoorns Kamerkoor verzorgt zondag 10 juli a.s. een zomerconcert in de sfeervolle Schutterijzaal van het Westfries Museum. De zomer en winterconcerten van het Hoorns Kamerkoor in het Westfries Museum zijn inmiddels een goede traditie geworden. Het koor, onder leiding van Arnold Bakker, geeft het concert deze keer een Japanse kleur.

1 min

Cultuur en knaagdieren

Oud-Heldenaar Hans van Rossum bezocht herfst 2015 het kunstproject De Nollen van Ruud van de Wint in een binnenduingebied aan de zuidkant van Den Helder. De rondleiding over het terrein maakte herinneringen los aan zijn jeugd in de Helderse Keizerstraat, waar zijn vader in de jaren vijftig en zestig een kruidenierswinkel dreef.

4 min

Zeemanspot en Nationaal Steunfonds

Op een zonnige dag in juli 2004 was ik aanwezig bij een begrafenis op de fraai aangelegde en mooi onderhouden Nieuwe Algemene Begraafplaats in mijn woonplaats Baarn. Na afloop liep ik met een goede vriend langs het graf van zijn ouders. Daar aangekomen draaide hij zich om en zei ‘Kijk eens naar dit graf en vertel me wat je ziet en weet’ Ik zag een goed onderhouden graf, waarop in de steen het silhouet van een koopvaardijschip, een zogenaamd drie-eilanden schip, was gesneden. Nog opvallender was het daaronder vermelde woord ‘Zeemanspot’.

28 min

De Hoge Berg en het Doolhof op Texel

Het Doolhof is een klein bosje op de zuidoostelijke helling van de Hoge Berg op Texel ten westen van Oudeschild. De Hoge Berg is 15 meter hoog en een restant van een stuwwal uit de ijstijd.

1 min

De tuunwallen van Texel

Vòòr het jaar 1650 was op Texel – net zoals op andere Waddeneilanden – sprake van ‘overalweiden’. Negen maanden van het jaar (september tot mei) mocht elke Texelaar zijn vee over het hele eiland laten grazen. Rond 1640 mocht dit alleen nog maar op meentgronden. Vanaf 1652 zijn de perceelscheidingen ontstaan. Op Texel leenden de hoge gronden zich niet om sloten te graven en rasters zetten was vanwege houtgebrek geen optie. De Texelaars gebruikten de tuunwal als alternatief. Dergelijke wallen werden in het Noord-Hollandse kustgebied al vanaf de 9e eeuw gebruikt voor het omringen van akkerland (geesten).

1 min

Visserij met respect voor de natuur

In honderd jaar wadvisserij is er veel veranderd. Van kleine sloepen en aken tot grote kotters. Van gemengde vangst tot specialisatie in één soort. Grootschaligheid werd de norm. Een kleine groep vissers grijpt terug op een beproefd recept: kleinschalig en flexibel vissen, met respect voor de natuur. Drie voorbeelden van vissers die het anders gingen doen.

3 min

Hoe het Marsdiep ontstond

Het waddengebied is uniek. Een fantastisch getijdensysteem dat zich al eeuwenlang volgens natuurwetten ontwikkelt. Het ontstaan van het zeegat Marsdiep is daar een goed voorbeeld van.

2 min

Wind tekort door nieuwbouwwijk?

Molens zijn werktuigen. Zij stellen eisen aan hun omgeving om in een goede conditie te blijven. Een molen die stilstaat, raakt in verval. De Vereniging de Hollandsche Molen heeft zich ingespannen om voor de molens in Nederland regels voor de omgeving op te stellen tot behoud van de molens: de molenbiotoop. Wat gebeurt er als er een nieuwe wijk in de nabije omgeving van een molen wordt gepland?

2 min

Singel 377–379

De geringe omvang en hoogte van deze tweeling tonen aan dat deze huisjes in oorsprong 17de-eeuws zijn. In 1730 heeft een verbouwing plaatsgevonden, waarbij de oorspronkelijke topgevels zijn vervangen door de huidige. Dergelijke verbouwingen hebben veel plaatsgevonden in Amsterdam.

1 min

Fort aan den Ham

April 1985. Het honderd jaar oude fort, aan Busch en Dam 13, Uitgeest randje Krommenie, lag er verlaten bij. Verlaten door soldaten die het land bewaakten gedurende beide mobilisatie periodes 1914-18 en 1940. Na de oorlog gebruikt als munitieopslag en bewaakt door fortwachter Boon die met zijn gezin in de fortwachterswoning op het voorterrein woonde tot eind 1984. Fortwachter Boon woonde inmiddels in Krommenie. De woning was leeg, sanitair gesloopt, dichtgetimmerd.

3 min

Amstel (met) Bier

In grote getale kwamen ze die zomerdag naar de “geniesluis”, opgeschoten knapen die de zwemkunst meester waren. Het was in het zwembadloze Uithoorn voor gezinnen een geliefde plek om de kinderen te laten zwemmen en hen op de oever in de gaten te houden. Maar het was nu niet alleen ongekend druk, het was ook nog eens ongekend vrolijke boel. Onophoudelijk doken de knapen naar de bodem van de sluis om daarna met een of meer flesjes Amstelbier onder luid gejuich boven te komen. Als een lopend vuurtje was het door het dorp gegaan: bij de sluis is een boot met bier omgeslagen.

1 min

Fort bij Edam: Stelling van Amsterdam verdedigt de hoofdstad met kring van water

Vlak achter de oude Zuiderzeedijk ligt het Fort bij Edam. Een groene bult te midden van rustige weilanden, omgeven door een gracht. Het fort maakt onderdeel uit van de Stelling van Amsterdam, een bijzondere verdedigingsring rondom de hoofdstad. De 46 forten, batterijen, munitiemagazijnen en inundatiesluizen van dit indrukwekkende militaire complex zijn tussen 1880 en 1914 aangelegd. Ten tijde van oorlog zou het leger, de regering en een deel van de bevolking zich kunnen terugtrekken binnen deze ring. Het systeem was zo bedacht dat ongeveer een miljoen mensen een jaar lang kon overleven binnen de Stelling.

2 min

Ankeveen: Martinuskerk

De kerk is gebouwd in 1927-28. Het ontwerp was in handen van architect Th. J. van Elsberg uit Almelo. De bouw werd voor een bedrag van fl. 81.000,- uitgevoerd door de Amersfoortse aannemer A. C. Beyer. Het metselwerk is van de gebr. Splinter uit Ankeveen. Op 18 september 1927 vond de eerste steenlegging plaats en op 7 mei 1928 volgde de kerkelijke inzegening. Bekijkt u ook eens de prachtige gevelstenen aan de torenmuur welke vervaardigd werden door de beroemde 17de eeuwse steenhouwer Ingnatius van Logteren.

1 min

Muiden: van vestingwal tot plantsoen

Vanwege de strategische ligging aan het IJsselmeer en de monding van de Vecht is Muiden van oudsher van groot militair belang geweest als vooruitgeschoven post van Amsterdam. Graaf Floris de Vijfde laat al in 1285 het Muiderslot bouwen en in de 15e eeuw worden er vestingwerken aangelegd. In 1672, als de Republiek met Frankrijk in oorlog is, wordt het land rondom de vesting onder water gezet en wordt de Franse opmars gestuit: dit is het begin van de Oude Hollandse Waterlinie. In de eeuwen die volgen worden de vesting steeds verder versterkt. Vanaf 1816 vormt de Vesting Muiden het begin van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en vanaf 1892 maakt Muiden ook onderdeel uit van het Zuidoostfront van de Stelling van Amsterdam. In 1926 wordt de Vesting Muiden formeel opgeheven en behouden slechts de vestingwallen aan de oostkant van Muiden hun functie. Het resterende deel krijgt de naam Wal van Muiden en de westelijke kant van de Vesting ondergaat een grote verandering.

2 min

De Amsterdamsepoortbrug in Muiden: verborgen vestingverleden

Vanwege de strategische ligging aan het IJsselmeer en de monding van de Vecht is Muiden van oudsher van groot militair belang geweest voor de bescherming van Amsterdam. Daarom laat graaf Floris de Vijfde al in 1285 het Muiderslot bouwen en in de 15e eeuw worden er vestingwerken aangelegd. In 1672, als de Republiek met Frankrijk in oorlog is, wordt het land rondom de vesting onder water gezet en wordt de Franse opmars gestuit: dit is het begin van de Oude Hollandse Waterlinie. In de eeuwen die volgen wordt de vesting steeds verder versterkt. Vanaf 1816 vormt de Vesting Muiden het begin van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en vanaf 1892 maakt Muiden ook onderdeel uit van het Zuidoostfront van de Stelling van Amsterdam. In 1926 wordt de Vesting Muiden formeel opgeheven en behouden slechts de vestingwallen aan de oostkant van Muiden hun functie. Het resterende deel krijgt de naam ‘Wal van Muiden’ en de westelijke kant van de Vesting ondergaat een grote verandering.

2 min

De Wal van Muiden

Vanwege de strategische ligging aan het IJsselmeer en de monding van de Vecht is Muiden van oudsher van groot militair belang geweest voor de bescherming van Amsterdam. Daarom laat graaf Floris de Vijfde al in 1285 het Muiderslot bouwen en in de 15e eeuw worden er vestingwerken aangelegd. In 1672, als de Republiek met Frankrijk in oorlog is, wordt het land rondom de vesting onder water gezet en wordt de Franse opmars gestuit: dit is het begin van de Oude Hollandse Waterlinie. In de eeuwen die volgen wordt de vesting steeds verder versterkt. Vanaf 1816 vormt de Vesting Muiden het begin van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en vanaf 1892 maakt Muiden ook onderdeel uit van de Stelling van Amsterdam. In 1926 wordt de Vesting Muiden formeel opgeheven en behouden slechts de vestingwallen aan de oostkant van Muiden hun functie. Het resterende deel krijgt de naam ‘Wal van Muiden’ en de westelijke kant van de Vesting ondergaat een grote verandering.

3 min

Het Muiderslot: middeleeuwse waterburcht verdedigt Amsterdam

Het Muiderslot bestond al eeuwen voordat de forten van de Stelling van Amsterdam werden aangelegd. Muiden lag op een strategisch belangrijke plek: aan de monding van de Vecht – de rivier verbond Utrecht met de Zuiderzee – en langs de oude Zuiderzeedijk, eeuwenlang de enige weg over land tussen Amsterdam en Naarden. In de zestiende en zeventiende eeuw groeide Muiden uit tot een belangrijke vestingstad. Samen met het dichtbij gelegen Weesp verdedigde het Amsterdam voor een aanval vanuit het oosten. Muiden behield deze militaire functie tot diep in de negentiende eeuw. Eerst als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en vanaf 1892 bij het Zuidoostfront van de Stelling van Amsterdam. Het belang van het Muiderslot lag voornamelijk in waterstaatkundig opzicht: via de holle sluisbeer achter het slot kon het omringende polderland onder water worden gezet. Sinds het voorjaar van 2012 kan men op het kasteelterrein het ‘Waterschild’ bezoeken. In dit moderne bouwwerk wordt de waterstaatkundige functie van het Muiderslot voor de Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam toegelicht in een multimediale presentatie.

6 min

Fort Coehoorn: gedroomd fort luidt einde van de Stelling van Amsterdam in

Ondanks modernisering van de vesting van Muiden en Weesp aan het eind van de negentiende eeuw, bleef de Nederlandse legertop twijfels houden over de defensieve kracht van deze oude vestingstadjes. Om het Zuidoostfront van de Stelling van Amsterdam te versterken werd in 1912 besloten tot de bouw van een modern fort langs de Zuiderzeedijk bij Muiderberg. Fort Coehoorn, zou het eerste fort uit gewapend beton zijn geweest, als het zou zijn afgebouwd. Echter, in 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit en werd de bouw van forten gestopt. De aardwerken, fundering en opzichterswoning waren toen al gereed. Na de oorlog werd Fort Coehoorn niet meer voltooid. De verwoestende werking van de Eerste Wereldoorlog had aangetoond dat een kringstelling bestaande uit forten inmiddels een achterhaald militair concept was gebleken. Wel werd in de jaren daarna veelvuldig gebruik gemaakt van gewapend beton bij kleine verdedigingswerken binnen de Stelling van Amsterdam.

5 min