Stelling van Amsterdam

Unesco Werelderfgoed op fietsafstand van de hoofdstad

In het vredige weidelandschap rondom Amsterdam ligt een kring van militaire verdedigingswerken verscholen, de Stelling van Amsterdam. Het grootste deel van deze verdedigingslinie die tussen 1880 en 1920 is aangelegd, wordt aan het zicht onttrokken. Zelfs de 42 robuuste forten gaan gedeeltelijk schuil onder met gras bedekte aarden wallen. Het belangrijkste aspect van de Stelling, het inundatiesysteem, is tevens het meest onzichtbare. Het bestaat uit een ingenieus stelsel van sluizen, dammen en kanalen waarmee de hoofdstad, in geval van een buitenlandse aanval, door een kring van water beschermd kon worden. Aan de buitenkant van de kring werden kilometers brede stroken land onder water gezet. Deze inundatiestroken waren te diep om met manschappen te doorwaden, maar te ondiep om met schepen te bevaren. Vanwege dit inundatiesysteem werd de Stelling van Amsterdam in 1996 op de UNESCO Werelderfgoedlijst gezet als uniek monument van Hollands waterbouwkundig en defensief vernuft.

Bij oplevering was de Stelling door komst van vliegtuigen, tanks en raketten al verouderd. De meeste forten verloren na de Tweede Wereldoorlog definitief hun militaire functie. Doordat er tot in de jaren zestig niet gebouwd mocht worden in de directe nabijheid van de forten, bleven deze gebieden leeg en rustig. Dit heeft ertoe geleid dat de 135 km lange kringstelling nu op veel plekken een groene ring van rust is geworden, te midden van oprukkende verstedelijking. En dat in een de dichtstbevolkte gebieden van ons land, op fietsafstand van de drukke stad.

Zeven QR routes langs alle forten en belangrijke objecten

Vanwege haar lengte van 135 km is de kringstelling in zeven verschillende routes onderverdeeld. Deze routes volgen de zogenaamde ‘fronten’ en leiden de bezoekers langs alle forten en belangrijke objecten per front. Bij ieder fort en een groot aantal objecten zoals damsluizen, batterijen en magazijnen staan informatiepanelen met QR codes. Door deze QR code met een smartphone te scannen verschijnt automatisch een link naar de mobiele webpagina met interessante informatie over de plek waar het bordje bij staat. En vanuit deze pagina kun je doorsurfen naar andere verhalen over de Stelling van Amsterdam op Oneindig Noord-Holland.Klik hieronder op een van de links om naar een van de routes langs de zeven fronten te gaan:QR route Noordfront QR route Noordwestfront QR route Westfront

QR route Zuidwestfront QR route Zuidfront QR route Zuidoostfront

QR route Zuiderzeefront

Alle verhalen bij elkaar

Op deze themapagina staan alle verhalen over de forten en belangrijke objecten overzichtelijk bij elkaar. De verhalen maken onderdeel uit van de zeven verschillende front routes. Elk route wordt ingeleid door een algemeen verhaal over het desbetreffende front. In het inleidende verhaal kan men via een link naar de vafzonderlijke verhalen per fort of object.

Op deze themapagina zullen ook losse verhalen en nieuwsberichten geplaatst worden die te maken hebben met de Stelling van Amsterdam.

Verhalen

Fort bij Edam: bewaker van de Zuiderzeedijk

Fort bij Edam is het meest noordoostelijke punt van de Stelling van Amsterdam en maakt onderdeel uit van het Noordfront. Net als de andere forten aan de noordkant is dit fort tussen 1908 en 1913 gebouwd. Dit is betrekkelijk laat, maar heeft een logische verklaring: het front aan de noordkant van A’dam was prima te verdedigen omdat het goed onderwater gezet kon worden. Deze kant had dus geen prioriteit bij de fortenbouwers van het Ministerie van Oorlog. Nu hoort het fort, mede door het werk van de vrijwilligers, tot een van de best geconserveerde onderdelen van de Stelling van Amsterdam.

4 min

Van fort tot resort

Het Fort aan de Nekkerweg is vanaf de zomer 2011 met een grote financiële bijdrage van de Provincie Noord-Holland gerestaureerd. Momenteel wordt het ingericht tot een stijlvol Spa – Welnesshotel genaamd Fortresort Beemster. Het verloop van deze restauratie is in beeld gebracht.

1 min

De Geniedijk: de groene ruggengraat van de Haarlemmermeer

Dwars door de Haarlemmermeerpolder loopt een oude militaire liniewal, de zogenaamde Geniedijk. Deze hoge aarden wal van 10,5 kilometer was een onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Dit is een 135 kilometer lange verdedigingslinie die tussen 1880 en 1914 rondom Amsterdam is aangelegd. Deze kringstelling bestond uit 42 forten en vele andere militaire objecten die de hoofdstad moesten beschermen bij een buitenlandse aanval op Nederland. Tevens was de Stelling het laatste toevluchtsoord voor het Nederlandse leger en de regering indien andere linies inmiddels waren bezweken onder vijandelijke druk. Achter de Geniedijk loopt nog steeds een verbindingsweg tussen de forten van Vijfhuizen, Hoofddorp en Aalsmeer. Zo kon men in tijden van oorlog veilig achter de dijk troepen en materiaal verplaatsen. Nu verplaatsen zich voornamelijk forenzen en recreatieve fietsers en wandelaars over deze weg. Te midden van grazende schapen en koeien is het een groene oase in het verstedelijkte gebied van de noordelijke Haarlemmermeer.

5 min

Het Muizenfort te Muiden

De Vesting Muiden verdedigde van oudsher de monding van de Vecht. Dit was een aantrekkelijk punt voor de vijand om een aanval op Holland en Amsterdam in te zetten. Binnen de vesting Muiden ligt een aantal sluizen. Deze waren voor de inundaties van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en later voor die van de Stelling van Amsterdam van groot belang. Met de bouw van Gebouw C en de tegenoverliggende Kazerne tussen 1874-1877 werd de Vesting gemoderniseerd. Het Muizenfort ligt op de oostelijke stadswal en schermde de Naardertrekvaart en de daarnaast gelegen weg af. Oorspronkelijk behoorde het fort tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Met een aantal andere forten in de Vechtstreek werd de gehele Vesting Muiden in 1892 toegevoegd aan het Zuidoostfront van de Stelling van Amsterdam. De bijnaam Muizenfort kreeg Gebouw C pas in 1939 toen de grijsgroene uniformen van de ingekwartierde soldaten vaalgrijs werden.

4 min

Vuurtoreneiland Durgerdam: een oase omgeven door water, stilte, licht en lucht

‘Gezocht: ondernemer met hart voor historie die een stukje werelderfgoed wil exploiteren’. Eind 2012 hoopt eigenaar Staatsbosbeheer een kandidaat te verwelkomen op Vuurtoreneiland Durgerdam. Het eiland is nog geen twee voetbalvelden groot. Een oase, omgeven door water, stilte, licht en lucht. Een fort en een kleine vuurtoren zijn de enige bebouwing op het eiland. Al meer dan driehonderd jaar is het vuurtorenlicht een baken voor de scheepvaart.

3 min

Fort aan de Ossenmarkt in Weesp

Weesp heeft van oudsher een belangrijke rol gespeeld in de verdediging van Amsterdam als onderdeel van de beroemde Hollandse Waterlinie. In 1861 werd besloten de bestaande vesting te versterken met een bakstenen torenfort op de Ossenmarkt. Voor die tijd was het een modern fort dat alle militaire functies verenigde in één gebouw. In 1892 werd het fort toegevoegd aan het Zuidoostfront van de Stelling van Amsterdam waarvan de bouw inmiddels in volle gang was. In zijn 150 jarig bestaan is het fort slechts twee keer vol in gebruik geweest. De rest van de tijd bleef het fort zo goed als onbezet en leeg van binnen. Nu kent het een vredig hergebruik als huisvesting voor maatschappelijke en culturele organisaties voor de gemeenschap in Weesp.

3 min

Fort bij Abcoude: mysterieus ‘Oerfort’ van de Stelling van Amsterdam

Het Fort bij Abcoude geldt als het ‘oerfort’ van de Stelling van Amsterdam. Het maakt onderdeel uit van het Zuidoostfront. Nadat in 1880 het tracé van de Stelling was vastgesteld, begon men aan de ontwikkeling van een basisontwerp. In 1883 was men eindelijk zover om met de bouw van het eerste object te beginnen, het Fort bij Abcoude. Het fort bleek bij oplevering al achterhaald door de introductie van de krachtige brisantgranaat. Plannen voor herbouw van het fort werden vanwege het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog nooit gerealiseerd. Hierdoor vertegenwoordigt het Fort bij Abcoude nog steeds uniek militair erfgoed. Als ‘tussenfort’ markeert het een overgang van de oude gebastionneerde forten naar de moderne betonnen verdedigingswerken aan het begin van de twintigste eeuw. In de jaren zeventig koos het Amsterdamse Studentencorps de locatie uit voor een paar wilde feesten. Na twee jaar was het gedaan met de pret. Een aantal jolige muurschilderingen zijn de stille getuigen van dit feestelijke intermezzo.

5 min

Fort bij Nigtevecht: van ‘knakenfort’ tot natuureiland

Tussen Nigtevecht en Muiden vormt de rivier de Vecht de hoofdverdedigingslijn van de Stelling van Amsterdam. Dit stuk is onderdeel van het Zuidoostfront, een kwetsbaar deel van de kringstelling vanwege de vele verbindingswegen over land en water tussen Amsterdam, Naarden en Utrecht. Fort Nigtevecht diende ter verdediging van het Amsterdam-Rijnkanaal (toen nog Merwedekanaal), de Vecht, en bijbehorende sluizen. Het fort bewaakte ook de 500 meter zuidelijk gelegen prise d’eau (inlatingspunt) van de Vechtwaterleiding. De Vecht was vanwege haar goede waterkwaliteit een belangrijk waterwingebied voor de stad Amsterdam. Nigtevecht dankt overigens haar naam aan dit slingerende riviertje, gelegen aan de overkant van het kanaal. Als verbastering van ‘niftervecht’ betekent het letterlijk:langs of aan de Vecht.Het fort was decennia lang alleen te bereiken via een smalle tolweg, het Velterslaantje. Die liep vanaf het riviertje de Gein naar het Amsterdam-Rijnkanaal. Het tolhek werd – uiteraard tegen betaling – alleen geopend “voor transporten en personeel van de Staat”.

3 min

Fort bij Hinderdam: toevluchtsoord voor de natuur

Zelfs voor wie met een bootje over de Vecht vaart is het Fort bij Hinderdam moeilijk te herkennen. Het is een door begroeiing overwoekerd eilandje in een van de vele bochten van de kronkelende rivier. Men kan er slechts naar kijken, want erheen gaan is niet toegestaan. Alleen tijdens speciale excursies is het forteiland toegankelijk voor het publiek. Hoewel de geschiedenis van dit fort teruggaat tot de 15e eeuw werd het forteiland pas in 1913 aan het Zuidoostfront van de Stelling van Amsterdam toegevoegd. De naam dankt het fort aan een vijftiende-eeuwse dam met sluizen die in de druk bevaren Vecht voor opstoppingen en aanvaringen zorgde. Het door water omringde eiland biedt door zijn geïsoleerde positie een veilig leefgebied voor bijzondere flora en fauna, zoals het zeldzame zomerklokje, verschillende soorten vleermuizen en de ijsvogel. Het door Natuurmonumenten aangekochte forteiland heeft nu een ecologische functie.

3 min