3 min

Vergunning

Na de ontploffing van kruitmolen ’t Oorlogs Schip (1709) aan de Overtoom in Amsterdam weerden stadsbestuurders de kruitfabrieken zo dichtbij de stad. Eigenaar Gijsbert Pelgrom week uit naar wat nu het Amstelveense deel van Ouderkerk is. In 1719 wordt vergunning verleend om ‘een moolen, een stoof en een toorn’ te mogen oprichten ‘tot het maken van buskruijt’. De Oude Molen wisselt enkele malen van eigenaar tot in 1742 de familie van Hoorn, eigenaar van meerdere kruitfabrieken in Utrecht en Noord- en Zuid-Holland aantreedt.

Verenigde Buskruidfabriekatie

Op 7 augustus 1782 gaat in Ouderkerk een kruitstoof de lucht in, de schade is enorm. De familie Hoorn bouwt de fabriek weer op, de oude gebouwen – waarvan de gevel nog steeds aan de Amsteldijk staat – dragen als jaartal 1783. De molen is tussen 1843 en 1874 een tijd buiten bedrijf, maar onder de vleugels van ‘De Verenigde Buskruidfabriekatie’ van Noord-Holland, Utrecht en Zeeland’ worden de locaties in Ouderkerk wel in stand gehouden. Dit zijn de Oude Molen (molen n° 3) en Sollenburg (molen n° 1 in de Rondehoeperpolder). Ook springstoffabriek De Krijgsman hoort bij de verenigde kruitfabrieken.

Blustoren kruitfabriek De Oude Molen

Het karakteristieke watertorentje van de voormalige kruitfabriek De Oude Molen te Ouderkerk aan de Amstel (op grondgebied gemeente Amstelveen). Bouwjaar 1894 – 1895. Architect: J.F. Klinkhamer. Het waterreservoir in de toren diende als bluswater bij calamiteiten. De loodsen, blustoren en arbeiderswoningen zijn aangewezen als rijksmonument.

Blustoren kruitfabriek De Oude Molen

Stelling

In Muiden gaat het op 19 januari 1883 goed mis. Nagenoeg de hele fabriek vliegt de lucht in. Om niet de handelsboot te missen hadden de gezamenlijke buskruidmakers in de jaren daarvoor in Muiden de sprong naar modernisering gemaakt: de fabriek maakte alle soorten buskruit voor de Nederlandse Staat die maar nodig waren. Omdat de regering inmiddels besloten had tot de bouw van deStelling van Amsterdam, ligt in 1883 de herbouw van de ontplofte Krijgsman voor de hand. En ook De Oude Molen in Ouderkerk komt weer in beeld. Het blijkt de ideale locatie te zijn om het rookzwakke nitroglycerinekruit, een vinding van Alfred Nobel, te produceren. Die productie moest gescheiden worden van de kruitfabriek in Muiden.

Voorfront van Buskruid Molen no. 3, Amsteldijk Zuid, Amstelveen

Voorfront van Buskruid Molen no. 3, Amsteldijk Zuid, Amstelveen

Koninklijk Besluit

Het Ministerie van Oorlog drukt zijn stempel op het te nemen besluit: binnen de Stelling is een goed uitgeruste en goed bereikbare kruitfabriek aan de Amstel van het allergrootste belang, alle protesten van bevolking en gemeentebestuur ten spijt. In 1894 wordt de bouw van een nieuwe fabriek bij Koninklijk Besluit geregeld. Architect Jacob Frederik Klinkhamer krijgt de opdracht voor het ontwerp. Het poortgebouw met opschrift Buskruidmolen n° 3 uit 1783 blijft behouden. Achter het poortgebouw verrijst de nieuwe fabriek met de opstallen van 1895 en later. Ook de watertoren, het meest karakteristieke onderdeel van de fabriek, is van de hand van Klinkhamer.Deze Ouderkerker munitiefabriek is na de modernisering in 1895 bijna een eeuw in bedrijf en een van de weinige industrieën van Amstelveen. In 1953 vindt nog een ernstig ongeval plaats, als nitroglycerinehoudend afvalzuur ontploft. Eén dode en één zwaargewonde zijn te betreuren en vele koeien vinden de dood. In 1990 valt het doek definitief. Het aan de A9 gelegen complex is grotendeels gerestaureerd en herbestemd tot bedrijfsruimte.
Met dank aan: 
Jan Maarten Pekelharing Alex de Boer, Historische Vereniging Wolfgerus van Aemstel 
 
Bronnen: Henk Baas et al, Paul Vesters (red.), De Stelling van Amsterdam, Harnas voor de hoofdstad (2003), Uitgeverij Matrijs. Willem van Bloemen, ‘De buscruijtmaeckers te Ouderkerk  1718 – 1900’, in: Speuren en ontdekken, periodiek van de Historische Werkgroep Wolfgerus van Aemstel. Jaargang onbekend. Historische Vereniging Wolfgerus van Aemstel heeft in het Historisch Museum Ouder-Amstel een uitgebreide knipselmap over de kruitfabriek ter inzage.

Tekst: Anita Blijdorp | Schrijfwerk!

Publicatiedatum: 23/02/2012