2 min

Kaart van de Stelling van Amsterdam

Bron: Provincie Noord-Holland

Kaart van de Stelling van Amsterdam

Nooit gevochten

De Stelling is een staaltje Hollands waterbouwkundig vernuft van onderwaterzetting, maar het ingenieuze systeem is geen enkele keer serieus getest. Er is nooit daadwerkelijk gevochten op de Stelling van Amsterdam. Tweemaal zijn alle forten bemand geweest: tijdens de mobilisaties in de Eerste Wereldoorlog (1914) en Tweede Wereldoorlog (1940). De bekende schrijver Theo Thijssen is tijdens de mobilisatie in de Eerste Wereldoorlog gelegerd geweest op het Fort bij Uithoorn. Door Thijssens brieven aan zijn uitgever weten we hoe het leven van een soldaat er aan toe ging. De grootste uitdaging bleek niet zo zeer een vijandelijk leger te zijn, maar om de verveling onder de soldaten tegen te gaan, zoals blijkt uit zijn citaat hierboven.

Fort bij Uithoorn

Foto: Provincie Noord-Holland

Fort bij Uithoorn

Water als wapen

Ondanks dat de Stelling nooit volledig in werking is getreden, wordt het beschouwd als een uniek verdedigingswerk van typisch Hollandse makelij. Het principe voert terug op de oude Hollandse traditie van waterlinies. Ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog wisten de Hollandse opstandelingen de Spaanse legers te verdrijven uit de omgeving van Alkmaar door de omringende polders te inunderen (dit is het opzettelijk onder water zetten van land). Een eeuw later, in 1672, bracht een in allerijl ingerichte waterlinie tussen Muiden en Gorinchem de opmars van het Franse leger van Lodewijk XIV tot stilstand. Toen de politieke spanningen in Europa door de Frans-Duitse Oorlog in 1870-1871 opliepen, had Nederland behoefte aan een nationaal verdedigingsplan. Belangrijk onderdeel hiervan werd een nieuw aan te leggen waterlinie rondom Amsterdam: De Stelling van Amsterdam.

Inundatie rondom Fort bij Krommeniedijk

FOTO: HARM BOTMAN / LANDSCHAP Noord-Holland

Inundatie rondom Fort bij Krommeniedijk

Monument van 135 km lang

De Stelling is een historisch monument voor Nederland en staat sinds 1996 op de lijst van UNESCO Werelderfgoed. De 135 km lange kringlinie was destijds het neusje van de zalm op het gebied van militair-waterstaatkundige techniek in Europa. Andere steden, zoals Antwerpen en Parijs kenden ook kringstellingen, maar in geen enkel ander land werden steden beschermd door waterlinies. Bij oplevering was de Stelling door komst van moderne oorlogsvoering eigenlijk al verouderd. De meeste forten verloren na de Tweede Wereldoorlog definitief hun militaire functie. Doordat er tot in de jaren zestig niet gebouwd mocht worden in de directe nabijheid van de forten, bleven deze gebieden leeg en rustig. Indirect heeft de Stelling gezorgd voor een groene gordel in het drukke stedelijke gebied van de Amsterdamse regio. Veel van de forten en batterijen hebben inmiddels een andere bestemming gekregen. Een groot gedeelte van dit monument is opengesteld voor publiek en is een verassend dagje uit voor jong en oud.

Dit verhaal maakt deel uit van de campagne Werelderfgoed.
Klik hier om naar het thema De Stelling van Amsterdam te gaan.

Publicatiedatum: 24/03/2014