Haarlem

Jong in het gewapend verzet

Zestien en veertien jaar zijn ze als Duitsland Nederland binnenvalt. De zusjes Truus (1923-2016) en Freddie Oversteegen (1925) kunnen niet zwijgzaam toekijken en raken al snel betrokken bij het gewapend verzet. Daar leren ze Hannie Schaft (1920-1945) kennen en samen vormen ze voor de rest van de Tweede Wereldoorlog een drie-eenheid. Ze voeren verschillende acties uit, waaronder sabotages en zelfs liquidaties. Na de oorlog worden ze alleen niet als helden ontvangen…

> 4 min

Teylers presenteert de ‘galante zwier’ van Watteau

Watteau? Wie? Grote kans dat u nog nooit van de man heeft gehoord, maar als het aan het Teylers Museum in Haarlem ligt, komt daar nu een einde aan.

> 6 min

De vertrouwde receptuur van A. J. van der Pigge

In de jaren twintig en dertig van de twintigste eeuw heeft een groot aantal oude gevels op de hoek van de Haarlemse Gierstraat en Verwulft plaats moeten maken voor de Vroom & Dreesmann, op één klein monumentaal pand na. Omringd door de hoge muren van het inmiddels failliete warenhuis, prijkt de authentieke drogisterij A. J. van der Pigge. Haarlemmers kunnen hier al sinds 1849 terecht voor een zalfje of puntzak met lekkere drop. Als je onder de kenmerkende gaper door naar binnen loopt, lijkt het even alsof je een stap terug in de tijd zet. Op eigenzinnige wijze heeft Van der Pigge zich weten te wapenen tegen grote concurrenten en financiële problemen. Hoezeer de omgeving ook veranderde, Van der Pigge bleef bij het oude. Wat is zijn geheim?

> 5 min

Molen De Adriaan

Stadsmolens zijn zo hoog mogelijk gebouwd om boven de omringende bebouwing uit te steken. Het is dan ook geen wonder dat de bijzonder grote molen De Adriaan met zijn achtkantige bovenstelling en wieken en al vanaf het Spaarne over de idyllische Haarlemse skyline uitkijkt. Deze markante koren- en museummolen is nog geen eeuw oud. Zijn gelijknamige voorganger daarentegen wel. De oorspronkelijke De Adriaan draaide sinds de achttiende eeuw in volle glorie voor het malen van verschillende producten tot 23 april 1932. Wat er op die dag gebeurde staat bij menig Haarlemmer nog als een vurige vlam op het netvlies gebrand.

> 2 min

Fotoburo De Boer

Sportevenementen, koninklijke bezoeken, de eerste haring; de fotografen van het Haarlemse Fotoburo De Boer legden het allemaal vast. Maar ook nieuws uit Kennemerland, of het nu een aangespoelde walvis was of een autowiel dat door een etalageruit was gevlogen, legden ze vast. Zo bouwden ze een unieke collectie in beeld gebrachte geschiedenis op, die het Noord-Hollands Archief deze zomer laat zien.

> 7 min

Achter slot en grendel in het Haarlems verzet

Het is een fenomeen, de escape room. Overal duiken kamers vol puzzels en raadsels op. In een escape room laat je jezelf met een groep mensen opsluiten en moet je zo snel mogelijk uit de kamer ontsnappen door gebruik te maken van cryptische aanwijzingen. Het concept van de escape room heeft zich in rap tempo over heel de wereld verspreid. In Nederland zijn er al meer dan driehonderd te vinden en ook Noord-Holland is bezaaid met ontsnappingspuzzels. Van vochtige kelders tot een rijk gedecoreerde zombie apocalyps of mysterieuze detective. In Escape Haarlem stap je terug in de tijd en ervaar je het Haarlems verzet als het ware uit eerste hand. Het is door een bijzondere en realistische verhaallijn meer dan alleen een kamer met op te lossen raadsels. Beleef de Haarlemse oorlogsgeschiedenis achter slot en grendel en waan je voor zestig minuten in de roerige tijd van de jaren veertig.

> 2 min

Kenau

De uitdrukking ‘kenau’ werd in de jaren zeventig geleidelijk een geuzennaam voor een sterke en onafhankelijke vrouw, maar menig woordenboek heeft het nog over een ‘bazig manwijf’, een vrouw die zich onvriendelijk en zogenaamd ‘onvrouwelijk’ gedraagt. De naam gaat terug tot in de zestiende eeuw, toen de zeer mannelijke vrouw Kenau Simonsdochter Hasselaer, zich heldhaftig inzette tegen Alva’s leger tijdens het Beleg van Haarlem. Maar waar komt de uitdrukking vandaan? En hoe heeft de heldenstatus plaats gemaakt voor de negatieve bijklank van ‘manwijf’, terwijl menig vrouwencafé of zelfverdedigingcursus voor meisjes ‘kenau’ tegenwoordig als geuzennaam gebruikt?

> 3 min

Vijf verdwenen gebouwen in Haarlem

Gebouwen hebben niet het eeuwige leven. Als ze er niet meer zijn, verdwijnen ze vaak snel uit het collectieve geheugen: uit het oog, uit het hart. Toch is dat zonde, want soms vertellen juist die gebouwen een bijzonder verhaal. Zoals deze vijf verdwenen bouwwerken uit Haarlem. Ooit hadden ze een belangrijke functie in de stad, maar de tijd maakte ze overbodig en daarom werden ze gesloopt.

> 4 min

Van Marskramer tot Muisklik

Een historische stad heeft veel meegemaakt. Haarlem is als een van de oudste steden van Noord-Holland geen uitzondering. Door de geschiedenis heen werden veranderingen die grote invloed hadden op het leven in de stad omarmd en verguisd. Ook op het gebied van ‘winkelen’: van middeleeuwse jaarmarkten tot het moderne online shoppen. Wat is er in achthonderd jaar tijd allemaal veranderd of hetzelfde gebleven? Wat betekende en betekent dit voor de inwoners en hoe zal de toekomst er uitzien?

> 4 min

Bizarre bijnamen: muggenzifters of Malle Babbe

Wist jij dat Haarlemmers ook wel gekscherend ‘muggen’ worden genoemd? Het woord ‘mug’ werd in de veertiende en vijftiende eeuw nog als scheldwoord gebruikt, maar inmiddels dragen de inwoners van Haarlem het als eretitel. Overal duikt de bijnaam op: De Groene Mug is een online platform waar Haarlemmers ideeën kunnen uitwisselen voor een beter klimaat, Snuffelmug is een Haarlems kringloopwarenhuis, de Roze Muggen organiseren feesten voor vrouwen en de Stekende Muggen zijn een wandelgroep. Muggen zijn een team van de Rugby Club Haarlem en jaarlijks wordt de Grote Haerlem ‘Mug’-prijs door de Historische Vereniging Haarlem aan het beste profielwerkstuk met als basis geschiedenis uitgereikt. Maar waar komt deze bizarre bijnaam eigenlijk vandaan?

> 5 min

Teylers Museum belicht luchtballon van alle kanten

Ze waren gevaarlijk en nauwelijks te besturen, maar oh, wat waren de eerste luchtballonnen opwindend. Eeuwenlang droomde de mens ervan om los te komen van de grond. En nu was het dan zo ver. Het Teylers Museum wijdt er een tentoonstelling aan.

> 7 min

Waar komt de naam Haarlem vandaan?

In de tiende eeuw werd de naam ‘Haarlem’ voor het eerst genoemd. En in 1245 kreeg de plaats haar stadsrechten, ruim zestig jaar eerder dan Amsterdam. De huidige hoofdstad van Noord-Holland kent dus een lange geschiedenis, maar waar komt de naam eigenlijk vandaan?

> 2 min

De kogel is door de kerk

Na lang twijfelen is een besluit genomen, met andere woorden: ‘de kogel is door de kerk’. Een uitdrukking die al sinds de achttiende eeuw bekend is. De eerste vermelding kun je vinden in het spreekwoordenboek van theoloog en letterkundige Carolus Tuinman, maar waar de uitdrukking exact vandaan komt, is onzeker.

> 2 min

Drie tentoonstellingen zetten ‘onbekende meester’ in het zonnetje

Echt bekend is de Haarlemse kunstenaar Hans Wiesman nooit geworden, want hij maakte vooral monumentale kunstwerken voor gebouwen. Een deel daarvan is inmiddels afgebroken. Het is aan zijn nicht Hanneke te danken dat er nu maar liefst drie tentoonstellingen tegelijkertijd, twee in Haarlem, één in Zandvoort, aan deze ‘grote onbekende meester’ worden gewijd.

> 5 min

Lourens Jansz. Coster: een omstreden figuur op de Grote Markt

Welke stad kan er prat op gaan een immens beeld van een omstreden figuur in het hart te hebben gesloten? Op de Haarlemse Grote Markt staat al 160 jaar lang het beeld van Lourens Jansz. Coster, de vermeende uitvinder van de boekdrukkunst. Maar wie heeft het eigenlijk gemaakt?

> 4 min

Kolf: een oer-Hollandse sport

‘De plank misslaan’, ‘paal en perk stellen’ en ‘een kolfje naar zijn hand’ zijn slechts drie van de vele gezegdes die voortkomen uit het ‘kolven’. Een authentiek Hollands spel en voorganger van het modernere golf. Bij het kolven wordt een kolf- of sajetbal met een kliek (slaghout) naar genummerde vlakken achter in het speelveld gespeeld om punten te verdienen. Dit gebeurt na de bal tegen schuinstaande palen aan de uiteinden van het speelveld te slaan. Momenteel zijn er in Noord-Holland veertien officiële kolfbanen. Dit zijn tevens, op twee kolfbanen in Utrecht en één in Friesland na, alle kolfbanen in heel Nederland. Eind achttiende eeuw waren er in Amsterdam alleen al ruim tweehonderd kolfbanen. Waarom is de sport nu nauwelijks meer bekend? En wanneer zijn we eigenlijk voor het eerst gaan kolven?

> 5 min

Zo ging Haarlem gekleed, van korset tot minirok

Als de tentoonstelling in Museum Haarlem ‘Zo ging Haarlem gekleed’ iets duidelijk maakt, is het dat kleding ná 1900 niet alleen modieuzer is geworden, maar vooral praktischer. Een badpak van wol, je moet er toch niet aan denken.

> 5 min

Buitengewoon monument aan de Leidsevaart

Nee, dit gaat niet over de oude Sint Bavokerk aan de Grote Markt, maar over de Nieuwe Sint Bavo net buiten het centrum van Haarlem aan de Leidsevaart. Een indrukwekkend laat negentiende-eeuws bouwwerk dat, misschien wel onterecht, lang niet zoveel aandacht krijgt als haar naamgenoot in het centrum. In 2005 werd begonnen aan de fasegewijze restauratie van de Kathedrale Basiliek Sint Bavo. Inmiddels is de een-na-laatste restauratiefase aangebroken en zijn er bij het grote herstel bonte kleuren onder lagen stof tevoorschijn gekomen. Een vergelijking met de Sagrada Familia in Barcelona is door sommigen al gemaakt.

> 5 min

“Kijk dat keiharde zwarte ijs nou toch eens!”

Wie van ijskoud houdt, en van sneeuwpret, kan zijn hart nu al in het Teylers Museum ophalen aan ‘ijskoude schilderijen uit de 19e eeuw’ tijdens de nieuwe tentoonstelling ‘Echte Winters’.

> 7 min

Overwinteren in het pakijs en andere ‘ijspret’ in het Teylers

Maandenlang met je schip overwinteren in het pakijs, barre sledetochten, bevroren ledematen. Ja, als het Teylers Museum winterse tentoonstellingen maakt, dan doen ze het ook meteen goed. De tentoonstelling ‘Onder Nul’ kun je in het Boekenkabinet van het museum te zien.

> 5 min