Haarlem

Levensverhalen – Haarlemse Kenau stond haar mannetje

Bij de verkiezing van ‘Grootste Nederlander aller tijden’ haalde ze plaats 73. Op flinke afstand van Anne Frank en koningin Juliana, maar ruim vóór filmster Monique van de Ven en wereldkampioene kunstschaatsen Sjoukje Dijkstra. De Haarlemse Kenau Simonsdochter Hasselaer staat te boek als heldhaftige vrijheidsstrijdster uit de Tachtigjarige Oorlog. Haar naam is synoniem geworden voor een potige vrouw met haar op de tanden. Was de echte Kenau ook werkelijk een kenau?

> 3 min

Provinciale Staten

Wie op 2 maart het stembiljet voor de Provinciale Statenverkiezingen invult, staat er misschien niet bij stil dat hij/zij stemt voor een instelling met een eerbiedwaardig verleden. Een verleden dat veel verder teruggaat dan dat van de Tweede Kamer en de gemeenteraden. En dat alles te maken heeft met onze strijd voor onafhankelijkheid tijdens de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje.

> 3 min

‘Naar de grote school’ in de polder

Historicus Hans Dolman van het Historisch Museum Haarlemmermeer heeft een nieuwe tentoonstelling voorbereid. De tentoonstelling heeft als titel ‘Naar de grote school’ en gaat over lager onderwijs in Haarlemmermeer 1856-1945. Volgens Hans Dolman was het gemeentebestuur in deze polder nog geen jaar in functie of de eerste (nood-)school was al in gebruik. De school was gevestigd in een schuur, die ook dienst deed als noodkerk. In deze jaren was het analfabetisme in de polder wijd verbreid en schrikbarend hoog in vergelijking met andere gemeenten. Daar moest wat aan gedaan worden.

> 2 min

Frans konijn kiest provinciehuis

Op 2 maart kiezen we met z’n allen onze vertegenwoordigers in de Provinciale Staten, zeg maar: de tweede Kamer of het parlement van de provincie Noord-Holland. De nieuwe statenleden kiezen vervolgens de gedeputeerden (de bestuurders of ‘ministers’ van de provincie). De nieuwe statenleden en gedeputeerden werken en vergaderen de komende 4 jaar in het mooie provinciehuis aan de Dreef in Haarlem: een gebouw met een bewogen geschiedenis. En met bijzondere bewoners.

> 2 min

Dik Trom leeft!

Dik Trom achterstevoren op de ezel Dik Trom was een ondeugend jongetje met zijn hart op de juiste plek. Hij deed alles net anders, ook het zitten op een ezel. 773ed4d135396693c3995ec31fc8ba5544862ac0

> 0 min

Provinciale Atlas: 100.000 beelden van Noord-Holland

De oudste, handgekleurde plattegrond van Enkhuizen. Een zeldzame tekening van Broek in Waterland uit 1760. Maar ook een serie documentaire foto’s van Noord-Hollandse markten anno 2009, of een ansicht van het vooroorlogse Bergen aan Zee met een postzegel van 1 cent. Samen met ruim 100.000 andere prenten, tekeningen, kaarten en foto’s van Noord-Holland maken ze deel uit van de Provinciale Atlas, de ‘papieren schatkamer’ van de provincie.

> 2 min

Verzetslieden voor vuurpeloton

Op de Jan Gijzenkade en de Dreef in Haarlem herinneren beelden, gemaakt door de Haarlemse beeldhouwers Theo van Reijn en Mari Andriessen, aan de schokkende gebeurtenissen die daar plaatsvonden. In februari en maart 1945 hadden de Duitse bezetters op de Jan Gijzenkade en de Dreef respectievelijk acht en vijftien mannen doodgeschoten op klaarlichte dag. Toevallige voorbijgangers moesten gedwongen toekijken hoe de bezetters zo wraak namen voor verzetsdaden. De aanleiding voor de Duitse wraakzucht in februari is duidelijk, maar over de vraag waarom vijftien Nederlandse mannen in maart doodgeschoten moesten worden op de Dreef bestaat nog steeds enige onzekerheid.

> 6 min

Feestvierende mensen bij bevrijding Haarlem

Op vrijdagavond 4 mei 1945 om ongeveer kwart voor negen was het nieuws te horen op Radio Herrijzend Nederland. Het Duitse leger zou de volgende morgen capituleren. De oorlog was voorbij. Niet iedereen die nog een toestel had weten te verbergen, zat te luisteren want de mededeling kwam op een ongebruikelijk tijdstip. Het was geen regulier nieuwsbulletin. Toch verspreidde het grote nieuws zich als een lopend vuurtje door de stad. Helemaal onverwacht kwam het niet meer, iedereen wist dat Hitler dood was en Berlijn gevallen. Toch geloofden velen het pas toen ze de bevestiging hoorden in de volgende normale nieuwsuitzending. Aanvankelijk aarzelend gingen Haarlemmers de straat op, hier en daar wapperde al het rood-wit-blauw aan de huizen. De Grote Markt liep vol met blije, enthousiaste mensen. Maar de situatie voelde nog onduidelijk en onwerkelijk aan, de Duitsers heersten nog in de stad. Men ging weer naar huis, maar de volgende morgen barstte de feestvreugde los.

> 4 min

Graf van zeven meisjes

Het kindergraf met gedenksteen op de Algemene Begraafplaats aan de Kleverlaan in Haarlem is een bijzonder monument dat aan het tragische levenseinde van zeven jonge kinderen herinnert. Dit grafmonument is in februari 1946 geplaatst door de firma Joh. Enschedé en Zonen. Het ontwerp is van architect IJsbrand Kok. De beschrijving luidt als volgt: “Graf van zeven meisjes die kort voor het einde van de oorlog zijn omgekomen. De zeven maakten deel uit van een groep kinderen van personeel van de Grafische Inrichting van Joh. Enschedé, die op weg was naar pleeggezinnen op het platteland om een beetje aan te sterken. Door een tragische vergissing werd de bus aangevallen door Engelse vliegtuigen.”

> 4 min

Houtkap in de Hongerwinter

In de winter van 1944-1945 “veranderde het Zaanenbosch in een Zaanenplantsoen” aldus de kroniekschrijver van het Haarlemse jaarboek. Er stonden nog maar een paar bomen overeind in het bos in Haarlem-Noord. De rest was gekapt. Kolen en cokes waren in die winter alleen voor ziekenhuizen en belangrijke nutsbedrijven bestemd. Op 9 oktober 1944 werd de elektrische stroom afgesloten en anderhalve week later staakten de gasbedrijven hun leveringen. Vanaf eind december tot eind januari vroor het dat het kraakte. De Haarlemmers leden niet alleen honger, ze leden ook onder de kou en ze zaten in het donker. In de huizen werden allerlei soorten noodkacheltjes gestookt met alles wat maar branden wilde. Vooral de bomen moesten het ontgelden. Het kappen van bomen was weliswaar verboden, maar de nood was zo hoog dat dit verbod niet te handhaven viel. De Haarlemmerhout werd met de dag kaler, zo ook het Zaanenbos.

> 3 min

Hongertocht in de winter van 1944-1945

Tegenwoordig brengen we de Tweede Wereldoorlog vooral in verband met de jodenvervolging. Maar in de eerste twintig jaar na de oorlog dachten Hollanders in de eerste plaats aan de Hongerwinter. Hongersnood in Nederland was tot de winter van 1944-1945 iets ongehoords. Iets uit ver achter ons liggende eeuwen. Maar in die winter was het bittere werkelijkheid. Er was niet alleen groot gebrek aan voedsel. Brandstoffen als kolen en olie waren haast niet meer te verkrijgen en de centrales leverden geen stroom meer. Bovendien vroor het dat het kraakte. Het einde van de oorlog was nabij. Iedereen hongerde daarnaar, in de meest letterlijke betekenis van het woord.

> 4 min

Haarlemse dwangarbeiders in Duitsland

In de namiddag en vroege avond van woensdag 6 december 1944 vertrokken vanaf het station Haarlem twee treinen naar Amsterdam. In de wagons zaten bijna 1300 mannen uit Haarlem, Bloemendaal en Heemstede. ’s Morgens hadden ze de schrik van hun leven gehad. In hun brievenbussen troffen ze een ‘Bevel’ aan, bestemd voor alle mannen in de leeftijdscategorie 17 t/m 40 jaar, om ogenblikkelijk op straat te gaan staan, voorzien van warme kleding en voeding. Ze zouden naar Duitsland afgevoerd worden om daar voor de vijand te gaan werken. Haarlem, Bloemendaal en Heemstede waren in de nacht omsingeld door Duitse troepen. Soldaten en Duitse politiemannen trokken de wijken en straten in, doorzochten de huizen en dreven de mannen bijeen. Na ruim een half jaar keerden ze terug, maar niet allemaal. De Haarlemse dwangarbeiders hadden het slecht getroffen. Ze werden tewerkgesteld in het dorp Rees, vlak over de grens aan de Rijn. Daar heerste een schrikbewind.

> 5 min

Trein met Rotterdamse dwangarbeiders op station van Haarlem

Op zaterdag 11 november 1944 kwam een lange trein met goederenwagons tot stilstand bij het station aan de Westergracht. Truus Teunissen uit de Allanstraat was die middag met een vriendinnetje in de buurt. “En toen zagen we … langs het spoorwegemplacement die lange, lange, heel lange trein met allemaal mannen d’r in.” Die mannen kwamen uit Rotterdam en Schiedam. Ze waren opgepakt bij een grote razzia en werden afgevoerd naar Duitsland. Daar zouden ze gaan werken in het kader van de ‘Arbeitseinsatz’. Maar voor een paar honderd van hen ging de reis niet verder dan tot Haarlem. In dat weekend vonden enige acties plaats waarover in Haarlem en omgeving nog lang werd nagesproken.

> 4 min

Het lijk van Fake Krist op de Westergracht

De bekendste aanslag van het Haarlemse verzet op een landverrader vond plaats op 25 oktober 1944. Even na half negen ’s morgens vuurde de verzetsman Gommert Krijger de kogels af die een einde maakten aan het leven van Fake Krist. Deze keer was het gelukt. Drie eerdere pogingen om Krist te doden waren mislukt. Die morgen, zo kunnen we achteraf vaststellen, kon het haast niet opnieuw mis gaan. Er was namelijk nog een tweede executieteam van het Haarlemse verzet aanwezig om Krist neer te schieten. Hannie Schaft en Truus Oversteegen wilden net de gehate politieman inhalen, de pistolen al in de hand, toen hij voor hun ogen dood van zijn fiets viel. Een coördinatiefout van het verzet die overigens duidelijk maakt dat Krist hoog op de hitlist stond. Dat had zijn redenen.

> 5 min

Schuilkerk werd centrum van Haarlems verzet

Tegenwoordig biedt het gebouw gelegenheid aan jonge ondernemers om hun bedrijf op te starten. Voor de oorlog was er de oud-katholieke kerk gevestigd. Maar tijdens de oorlog was de schuilkerk aan de Kokstraat in Haarlem een centrum van verzetsactiviteiten. Onderduikers vonden er een veilig heenkomen en er stond een radiozender die contacten met Londen onderhield. Vanaf de tweede helft van 1944 was er het hoofdkwartier van district 12 van de Binnenlandse Strijdkrachten ondergebracht. Na de oorlog hield de eigenaar van het pand, Jan Kraakman, er een sociëteit waarin voormalige verzetsstrijders elkaar konden ontmoeten. Het hoogtepunt was op 21 mei 1968 toen Prins Bernhard en zijn schoonzoon Prins Claus op bezoek kwamen.

> 4 min

Het Huis met de Beelden

De voormalige buitenplaats ‘Eindenhout’, het ‘Huis met de Beelden’, was tijdens de bezetting getuige van enige opmerkelijke gebeurtenissen. Meestal speelden die zich af in de achter het huis gelegen bossen. Het Haarlemse verzet executeerde daar Duitse bezetters. Hoeveel precies, is niet bekend. Aan de straatkant van het Huis vond ook een executie plaats. Daar beroofden een paar Duitsers de Heemsteedse verzetsman ir. H. van Tongeren van het leven. Wellicht was daarbij zelfs de ‘Slager van Lyon’, Klaus Barbie, betrokken.

> 5 min

Evacués op de Rijksstraatweg bij Haarlem september 1944

“Het is werkelijk een droevig gezicht al die mensen die nu op het laatste moment moeten evacueren. Die nu nog have en goed in de steek moeten laten om elders een onderdak te zoeken”, noteerde F.F. Klein-Schiphorst in zijn dagboek. Hij was ooggetuige van een grootscheepse evacuatie van Haarlemse burgers die plaatsvond op last van de Duitse bezetters. Op 19 september 1944 was bekendgemaakt dat alle bewoners hun huis moesten verlaten die woonden in Haarlem ten noorden van de Jan Gijzenvaart, ten westen van de Delft, ten noorden van het IJsclubterrein, in de Van Riebeecklaan en omgeving en ten slotte in het Ramplaankwartier. Sinds 17 september waren geallieerde luchtlandingstroepen bij Arnhem in een slag verwikkeld met de Duitsers. Zij poogden daar de brug over de Rijn te veroveren en zo de bevrijding van noordelijk Nederland mogelijk te maken. Die poging zou uiteindelijk mislukken, maar het niet-bevrijde gedeelte van Nederland werd wel in staat van verdediging gebracht. Dat hield in dat burgers sommige gebieden dienden te verlaten.

> 5 min

Monument voor Hannie Schaft in het Kenaupark

In de voorbije vijfhonderd jaar heeft Haarlem twee keer zwaar geleden onder een vijandelijke bezetting. In de zestiende eeuw veroverden de Spanjaarden de stad en tussen mei 1940 en mei 1945 heerste de Duitse bezetter. Aan die tragische perioden zijn de namen verbonden van twee vrouwen die zich tegen de vijand verzetten: Kenau Simons en Hannie Schaft. Sinds 3 mei 1982 zijn deze namen in Haarlem op symbolische wijze met elkaar verbonden. Toen onthulde prinses Juliana het standbeeld van Hannie Schaft. Het staat in het Kenaupark.

> 5 min

Het Corrie ten Boomhuis

De winkel op de hoek van de Barteljorisstraat en de Schoutensteeg is op het eerste oog geen opmerkelijk pand, maar op geen andere plaats in Haarlem is de herinnering aan onderduiken en verzet zo goed bewaard gebleven. Amsterdam heeft het Anne Frankhuis, Haarlem het Corrie ten Boomhuis. In dit hoekpand woonde haar familie. De hoogbejaarde Casper ten Boom, een man met een prachtige volle baard, was de pater familias. Tezamen met zijn dochters Corrie en Betsie bood hij in zijn huis een verblijfplaats aan onderduikers. De familie stond ook in contact met een ruim netwerk van verzetsstrijders en -groepen. Te ruim waarschijnlijk, want steeds meer mensen wisten van huize Ten Booms, liefdevol de BéJé genoemd, af. Het maakte de kans op verraad almaar groter. Achteraf gezien is het wellicht opmerkelijk dat de welhaast onvermijdelijke inval ‘pas’ op 28 februari 1944 plaatsvond.

> 4 min

Verwoestingen in de Amsterdamse Buurt in Haarlem

“Het was na zeven uur ’s avonds toen de sirenes begonnen te loeien. Kort daarna hoorden we vliegtuigen aankomen en weer iets later zag ik twee groepen van zes vliegtuigen vanuit westelijke naar oostelijke richting vliegen. Tien minuten later een fluitend geluid: overal sloegen bommen in. (…) Ik vloog het huis in van de familie Hart, want daar stond de voordeur open, (…) keek om en zag hoe een bom insloeg, en er was een enorme explosie.” G. Beljaards overleefde en kon het navertellen. Op vrijdagavond 16 april 1943 was hij getuige van het zwaarste bombardement dat Haarlem trof in de oorlogsjaren.

> 4 min