Grachtengordel Amsterdam

Vanaf 1613 bouwde het stadsbestuur van Amsterdam aan een ambitieuze uitbreiding die de stad vijf keer zo groot zou maken. Er kwamen drie nieuwe hoofdgrachten en een aantal dwarsgrachten en straten die de nieuwe grachtengordel verbond met de middeleeuwse stad. Deze uitbreiding was hard nodig, omdat de stad vanaf het einde van de 16de eeuw haar Gouden Eeuw beleefde. De handel en economie groeiden explosief en vanuit heel Europa vestigden immigranten zich in Amsterdam.

De Amsterdamse grachtengordel wordt gezien als een stedenbouwkundig meesterwerk. Met zijn 14 kilometer gracht, 80 bruggen en 8000 monumenten is het een uniek stedelijk landschap dat in hoofdvorm vrijwel hetzelfde is gebleven als vier eeuwen geleden. In 2010 verwierf de grachtengordel de status van Werelderfgoed, mede omdat dit deel van de stad zo goed bewaard is gebleven. Sinds 1613 hebben de grachten zich uiteraard wel aangepast aan de veranderende tijd. Veel grachtenhuizen hebben door de eeuwen heen nieuwe gevels gekregen. Woonhuizen zijn veranderd in kantoorgebouwen en pakhuizen omgetoverd tot luxe loftwoningen. De grachten van Amsterdam zijn een zeer levendig en divers deel van de stad waar gewoond, gewerkt, en gerecreëerd wordt. Dit alles in een historische en monumentale omgeving die nooit verveelt.

Verhalen

Singel 60

Singel 60 is gebouwd omstreeks 1745 en behoort met zijn 5,6 m brede gevel tot het standaardtype grachtenhuis, bestaande uit voorhuis, tussenlid en binnenplaats en achterhuis, met daarachter nog een tuin. Dat laatste is zeldzaam op het Singel: in de stadsuitleg van 1585 is weinig ruimte voor grachtentuinen. Meestal zijn de kavels tussen Singel en Langestraat en tussen Singel en Herengracht verderop helemaal volgebouwd. Veel huizen hebben aan deze zijde van het Singel een koetshuis in de Langestraat, immers een typisch koetshuizen-straatje. Alleen Singel 58 t/m 64 hebben tuinen, afgesloten door een blinde muur in de Langestraat.

2 min

Herengracht 520

Dit uitzonderlijk grote dubbele huis is gebouwd in 1686, maar verbouwd in 1726/27. Hendrik Hoeufft en Margaretha Geelvinck woonden hier ooit, en Napoleon heeft hier misschien eens gelogeerd.

2 min

Herengracht 502, Deutzhuis

Sinds 1927 is Herengracht 502 de ambtswoning van de burgemeester. Het pand werd in 1926 aangeboden door de president-directeur van de Nederlandsche Handel Maatschappij, Cornelis Johannes Karel van Aalst voor burgemeester dr. Willem de Vlugt.

4 min

Herengracht 479

Het dubbele huis Herengracht 479 is gebouwd in 1668, maar in latere perioden grondig verbouwd. In ±1725 (in ieder geval na 1721) vond de belangrijkste verbouwing plaats. Het huis kreeg een gevel en een interieur in de Lodewijk XIV-stijl.

3 min

Herengracht 281–283

Herengracht nummer 281 en 283 hebben aardig wat veranderingen ondergaan sinds hun bouwjaar 1660.

1 min

Herengracht 380–382

Herengracht 380–382 is één van de meest luxueuze 19de-eeuwse woonhuizen gebouwd aan de grachten. Er zijn twee panden voor gesloopt (in het Grachtenboek staan drie grachtenhuizen op deze locatie: in de 18de eeuw waren de twee 17de-eeuwse grachtenhuizen al gesloopt en vervangen door één pand). De vermogende J. Nienhuys, tabaksplanter en medeoprichter van de Delimaatschappij, verleende architect A. Salm G.Bzn in 1885 de opdracht tot het verbouwen van het pand Herengracht 382, dat een fraaie gevel in Lodewijk XVI -stijl had.

2 min

Herengracht 364–370, Cromhouthuizen

De zandstenen halsgevel-vierling van dit huis, in de stijl van het Hollands classicisme is ontworpen door Philips Vingboons voor Jacob Cromhout (1608–1669) en zijn vrouw Margaretha Wuytiers. De familie Cromhout woonde zelf in het grootste huis, Herengracht 366. De andere panden werden verhuurd (zo werd Herengracht 364 verhuurd aan Cornelis de Vlaming van Oudshoorn). Herengracht 368–370 heeft kleinere gevels dan Herengracht 364–366. Er bestaat een merkwaardige legende over de reden hiervoor.

1 min

Singel 460, Nuerenberg / Odeon

Singel 460 is een typisch koopmanshuis: de bovenverdiepingen waren pakzolders waar handelsgoederen werden opgeslagen. Dit is te zien aan de gekoppelde middenvensters waar oorspronkelijk pakhuisluiken voor hingen. De halsgevel van Singel 460, ontworpen door Philips Vingboons, is uitgevoerd in de rijke trant van het Hollandse classicisme. Het bouwjaar 1662 is op de gevel aangebracht: onder de hijsbalk bevindt zich een jaartalsteen. De gevel heeft een middenrisaliet van één raam breed met twee kapiteelloze pilasters (kolossale orde) die een gebogen topfronton dragen. Cartouche rond de hijsbalk. Festoenen. Langs de klauwstukken trosversieringen. Pinakels op de hoeken. Opmerkelijk zijn de twee liggende oeil-de-boeuf’s (osse-ogen).

1 min

Singel 390, Bouwkonst

De verhoogde lijstgevel van Singel 390, in een vroege Lodewijk XIV-stijl, heeft een halfcirkelvormige verhoging. Daarboven een rijk gebeeldhouwde, attiekachtige versiering met de halfliggende beelden Apollo en Minerva. In de hoeken hangen aan de kroonlijst vellen tekenpapier: de bouwheer Anthonie van Wijngaarden was meester-timmerman (we zouden dat nu “architect” noemen). Hij stelde zich voor als een gecultiveerd bouwkundige onder bescherming van de patronen van de kunsten: Apollo en Minerva. Het beeldprogramma van de top verwijst dus naar het beroep van de bouwheer. Ook de naam van het huis, de Bouwkonst, verwijst daarnaar.

1 min

Herengracht 476, Huis De Vicq

Herengracht 476 is een voorbeeld van een 17de-eeuws dubbel huis. Het dubbel huis ontwikkelt zich halverwege de 17de eeuw uit het huis met zijhuis. Er is niet langer sprake van twee duidelijke bouwlichamen, alhoewel in de plattegrond nog wel de twee huizen zichtbaar zijn: de ene helft, aan de ene zijde van de gang, is de ‘huiszijde’ met een gewone indeling, de andere helft, aan de andere zijde van de gang, de ‘zijhuiszijde’ met twee zijkamers.

6 min

Pak een molen op en wandel

Deze molen is in 1635 gebouwd aan de Molenweg, maar wordt een jaar later alweer ‘opgepluct ende verset’. Hij wordt van zijn fundering gelicht en in zijn geheel naar zijn huidige standplaats gebracht. Dit alles gebeurt onder leiding van Jacob Adriaensz. van Bergen, die hiervoor 900 gulden ontvangt.

3 min

Herengracht 475, Huis De Neufville

Herengracht 475 staat in de Gouden Bocht van de Herengracht en wordt wel het Huis aan de Bocht genoemd. Het is één van de mooiste huizen van Amsterdam, een stadspaleisje. De meeste 18de-eeuwse huizen van Amsterdam zijn verbouwde 17de-eeuwse huizen, maar dat is niet het geval met het Huis De Neufville dat vanaf de grond opnieuw is opgetrokken. (De gevel van het oorspronkelijke huis is te zien in het Grachtenboekje van Cornelis Danckerts uit 1680.)

4 min

Prinsengracht 747–755, De Vijf Werelddelen

Begin 18de eeuw werd deze rij van eenvoudige halsgevels gebouwd, een speculatiebouw van de meester-timmerlieden Willem Ruysch en Isaac Lieuwens: in 1701 nummer 751, in 1702 de nummers 749, 753 en 755 en ten slotte nummer 747.

1 min

Herengracht 168

Op deze plaats werd in 1618± een suikerbakkerij gebouwd. In 1638 werden de oude panden in een nieuw gebouw opgenomen voor Michiel Pauw (1590–1640), ontworpen door Philip Vingboons in de stijl van het Hollands classicisme.

3 min

Herengracht 518, Geelvinck-Hinlopen Huis

In het Grachtenboek heeft het in oorsprong 17de-eeuwse grachtenhuis een 18de-eeuwse lijstgevel in Lodewijk XIV-stijl. De attiek is echter verdwenen (een reconstructie ging in 1989 vooralsnog niet door). In 1813 heeft opnieuw een verbouwing plaatsgevonden. De deur- en raamomlijstingen dateren uit 1762–63, de Empire deur en ramen uit 1813, evenals de vergulde smeedijzeren bordesleuning. Het huis wordt tegenwoordig het Geelvinck-Hinlopen Huis genoemd, naar de bewoners Albert Geelvinck en Sara Hinlopen. Zij woonden in dit huis in 1687.

2 min

Singel 377–379

De geringe omvang en hoogte van deze tweeling tonen aan dat deze huisjes in oorsprong 17de-eeuws zijn. In 1730 heeft een verbouwing plaatsgevonden, waarbij de oorspronkelijke topgevels zijn vervangen door de huidige. Dergelijke verbouwingen hebben veel plaatsgevonden in Amsterdam.

1 min

Huis met de neuzen, Singel 116

Van dit grachtenhuis is bekend dat het in 1644 werd verkocht aan Cornelis de Graaff. Het is dus in oorsprong een 17de-eeuws huis, maar het is in 1752 in opdracht van Abraham Mylius zodanig ingrijpend verbouwd dat we het een 18de-eeuws grachtenhuis kunnen noemen.

2 min

Herengracht 493

Dit 17de-eeuwse dubbele huis werd in 1766/67 grondig verbouwd. Rond ±1770 komt bij het dubbel huis de lijstgevel met een groot driehoekig fronton weer in de mode. Dit is een vroeg voorbeeld in een late Lodewijk XV-stijl. De fraaie zandstenen gevel heeft een rechte kroonlijst met een groot driehoekig fronton met in het timpaan een alliantiewapen. Daarachter bevindt zich een attiek met siervazen.

1 min

Singel 192

Deze fraaie halsgevel in Lodewijk XIV-stijl heeft een gebogen, lijstvormig fronton met druiventrossen in de vulling onder het fronton. Onder de klauwstukken is het bouwjaar 1739 aangebracht: het linker klauwstuk laat het woord “anno” zien, het rechter klauwstuk het jaartal “1739”. Het huis is in dat jaar gebouwd voor de wijnhandelaar Arend Rogaar (vandaar de druiventrossen!), die in 1731 getrouwd was met Anna van Oosthoorn.

2 min

Herengracht 218-220

Dit vroege type dubbel huis bestaat uit een huis (Herengracht 220) met zijhuis (Herengracht 218). Het zijhuis werd apart verhuurd, maar is in 1920 met het hoofdhuis samengevoegd. De twee huizen hebben trapgevels van ongelijke grootte. De bijnaam van dit dubbele huis luidt, om deze reden, ‘Vader en Zoon’. De gevels hebben grote trappen met klauwstukken: een voorbeeld van de Amsterdamse renaissance. Herengracht 218–220 is in eigendom van het R.C. Maagdenhuis (de vroegere eigenaar van het gelijknamige pand aan het Spui).

2 min