Laag Holland

Door toedoen van mens en natuur is in de loop der eeuwen een uniek oer-Hollands landschap ontstaan in het gebied tussen Amsterdam-Noord, Zaanstad, Alkmaar en Hoorn. Laag Holland, zoals dit gebied genoemd wordt, ligt onder de zeespiegel. Het landschap zit vol met sporen van de tweestrijd tussen mens en water die als een rode draad door de rijke historie van het gebied loopt.

Op deze themapagina is een groot aantal verhalen en routes gebundeld die gaan over de historie, het landschap, de natuur en streekproducten uit Laag Holland. De diversiteit van Laag Holland komt tot uiting in de twee aparte Verhalenroutes door Waterland en de Zeevang. Daarnaast zijn er meerdere bestaande routes op deze themapagina terug te vinden, zoals de Hennep en Haringroute, De QR Kerkenroute Zeevang, de QR route Dik Trom en de QR route Historisch Purmerend.

Verhalen

De Munttoren in Amsterdam

Een kleine toren met een sierlijke open spits die afsteekt tegen de fletse lichtreclames van eettentjes en winkels: dat zal voor de meeste mensen het beeld zijn van de Munttoren in het centrum van Amsterdam. Tijdens het winkelen op de kalverstraat, op weg naar een film in Tuschinski of een drankje op het Rembrandtplein loopt men onder de voetgangersboog in het kleine pandje door. Waarom draagt het middeleeuwse torentje dat de tand des tijds overleefde, eigenlijk deze opvallende naam?

3 min

Indigo: van vondst naar simulatie zeventiende-eeuws productieproces

Aan het eind van de 17e eeuw tot in het begin van de 18e eeuw was er op Curaçao een bloeiende indigoproductie. Veel van de al bestaande plantages hadden indigo aangeplant en indigobakken gebouwd om van de planten de indigo kleurstof te produceren. Die kleurstof werd vervolgens naar Nederland geëxporteerd, waar er een grote vraag naar was. Als deelnemer van de werkgroep Archeologie van Curaçao heb ik een aantal indigobakken bezocht en mee ontdekt en ik raakte geïnteresseerd in het proces.

4 min

Archeologe in de binnenstad; een dagje veldwerk

Het werken als archeoloog in een stad is heel gevarieerd. Het is alles van kantoorwerk, onderzoeken, uitwerken, publiceren tot in de klas staan. Maar vandaag moest ik een dag onderzoek doen in een historisch grachtenpand. Het pand wordt grondig gerenoveerd, wat inhoudt dat de muren zijn gestript en de vloer eruit gaat. Dit alles gebeurt onder archeologische en bouwhistorische begeleiding.

2 min

“Hij gooide me zo in het diepe”

“Ik zie zijn gezicht nog zo voor me. Hij was iemand van het ‘Doodskoppenregiment’, in zo’n zwart uniform. We waren in het zwembad De Diemerplas en ik zal elf jaar geweest zijn. Ik kon niet zwemmen. Hij pakte me beet, tilde me op en gooide me zo in het diepe. Doodsbang was ik.” Het is ongeveer zeventig jaar geleden, maar Henk Teiwes weet het als de dag van gisteren. “Dat grote witte hoofd met rode pukkels vergeet ik nooit.”

1 min

Anton duikt onder op Zeldenrust

Anton Krenn had een oproep gekregen om in de Duitse Wehrmacht te dienen. Hij dook onder op boerderij Zeldenrust aan de Ouddiemerlaan. Anton was niet de enige die hier een veilig onderkomen had gezocht.

1 min

Noodkacheltjes van de smid

In de laatste oorlogsjaren was veel vraag naar noodkacheltjes. Smid Van Dijk aan de Ouddiemerlaan maakte ze. Het kleinste exemplaar was een ‘rus’. Je zette zo’n van plaatijzer gemaakte ‘rus’ op een gewone kachel waarvan de bovenklep was afgehaald. Stukjes hout en steenkool dienden als brandstof. Zo kon je koken.

1 min

Het Singer Museum te Laren

In Parijs had het echtpaar voor het eerst van Laren gehoord en toen ‘moesten ze er wel heen’. Zoals zovele artistiekelingen begin twintigste eeuw was het echtpaar Singer na aankomst getroffen door de natuur en de sfeer in het onbedorven Laren en vestigden zij zich hier voor lange tijd. De steenrijke miljonairs bouwden hier een uitgebreide kunstcollectie op die Anna na de dood van haar man William in 1943 onderbracht in een stichting. In de jaren 50 groeide dit uit in het uitgebreide kunst- en cultuur centrum dat het Singer Laren dezer dagen is.

2 min

Dijkgat 17 april 1945

Op 17 april 1945, achttien dagen voor het einde van de Tweede Wereldoorlog in Nederland, blies de Duitse bezetter de IJsselmeerdijk van de Wieringermeer op met explosieven. Er ontstonden twee gaten waar het water doorheen kolkte. Behalve water kwam er ook één miljoen kubieke meter zand mee. Het meeste daarvan werd achter het Dijkgat afgezet. Na het weer droogleggen van de polder werd besloten dit zand niet te verwijderen, maar op deze plek een bos aan te leggen, het Dijkgatbos.

0 min

Nieuwe Schild op Texel

De buurtschap Nieuwe Schild (Nieuweschild) kan worden beschouwd als een voortzetting van het dorp Oude Schild (Oudeschild). Dit laatste dorp heette oorspronkelijk ’t Schilt en beleefde zijn grootste bloei in de 17e en 18e eeuw. Veel van de inwoners waren afkomstig van Huisduinen, maar er vestigden zich ook buitenlanders. Dit hield natuurlijk verband met de aanwezigheid van buitenlandse zeelieden op de schepen die de Rede van Texel aandeden.

1 min

De Westen op Texel

De Westen, even ten noorden van Den Hoorn, was al vroeg een vissersdorp. Het was één van de oude kerkdorpen van Texel en in de middeleeuwen zelfs één van de belangrijkste. Het dorp lag oorspronkelijk aan een geul die met de zee in verbinding stond. Het grote veengebied ten oosten van het eiland waterde onder andere via deze geul af op zee. Later verzandde de geul en verviel het dorp geleidelijk tot een buurtschap. De kerktoren bleef nog lange tijd een baken voor de scheepvaart.

1 min

De ringwalburg van Den Burg

Den Burg is ontstaan als een ringwalburg in de vroege middeleeuwen. Deze versterking was waarschijnlijk de basis van een Friese koning of in ieder geval een krijgsheer. De archeoloog P. Woltering trok deze conclusie op basis van archeologische onderzoeksgegevens en eigen archeologisch onderzoek in Den Burg. Het ging volgens hem om een nederzetting met een wal en grachten die dateerden uit de tweede helft van de zevende eeuw en de eerste helft van de achtste eeuw. Naast een brede gracht zijn er nog twee smalle grachten gevonden. In 1346 werd rond het terrein van de ringwalburg, waar zich nog steeds de oude kerk van Den Burg bevindt, een gracht gegraven waarvan het beloop te herkennen is tussen de twee concentrische straten rond het centrum.

2 min

De sarcofaag van Oosterend

In 1970 werd een zeldzame kalkstenen sarcofaag opgegraven bij de kerk van Oosterend op Texel. Het deksel ontbrak en hij lag op grote diepte aan de buitenkant van de tufstenen koormuur. Sarcofagen van dit type komen ten noorden van Utrecht verder nergens voor. Zij werden in de vroege middeleeuwen (tussen circa 700 en 1050) gebruikt voor het begraven van mensen van hoge geboorte, hoge kerkelijke leiders en rijke kooplieden. Het is niet bekend wie in de sarcofaag van Oosterend begraven is. Aan het hoofdeind is (van boven naar beneden) een inscriptie: “Bavo me fecit” (Bavo heeft mij gemaakt).

0 min

Marktplein Middenbeemster

In 1612 werd Middenbeemster gesticht als het hoofddorp van de nieuwe droogmakerij. Aan het centraal gesitueerde veemarktterrein, nu het Marktplein, bouwde men de imposante “Keyserkerk”. De kerk dankt zijn bijnaam aan de bouwheer, Hendrick de Keyser die ook de Westerkerk in Amsterdam ontwierp. De in 1623 voltooide zaalkerk is één van de vroegste voorbeelden in Nederland van protestantse kerkbouw volgens traditioneel lengtepatroon. Door de bewaard gebleven strakke zeventiende-eeuwse opzet heeft het plein de status van rijksbeschermd dorpsgezicht gekregen. Rondom het Marktplein zijn diverse horecazaken gevestigd om even uit te blazen na uw fietstocht.

0 min

De Librije en Latijnse School van Edam

Edam behoort tot de weinige plaatsen die zich gelukkig kunnen prijzen met het bezit van een librije. Slechts in Zutphen en Enkhuizen bevinden zich eveneens librijes. Doelstelling van de librije was: de mensen voor het ‘ware’ geloof te behouden door hen ‘goede’ boeken te laten lezen. Een kettingbibliotheek uit de 16e eeuw, veelal unica bevattende: ‘enig uitgegeven exemplaar, uit het begin van de boekdrukkunst…’.

3 min

De Willibrordput bij het Witte Kerkje van Heiloo

De naam Heiloo (Heilegenlo, Heiligelo) wijst op de aanwezigheid van een heilig woud, wat reden geweest kan zijn om hier al vroeg een kerk te stichten. Volgens een overlevering wordt de kerk in verband gebracht met de komst van de Angelsaksische missionaris Willibrord, die een bron liet ontspringen toen er gebrek aan drinkwater was. Er is echter geen enkele reden om aan te nemen dat dit wonder zich afspeelde in Heiloo en ook niet dat het verband hield met een kerkstichting daar. Pas in de 14e eeuw werd dit wonder verbonden aan Heiloo. Het is zelfs niet uitgesloten dat toen de Runxputte in Oesdom (het huidige Kapel, tussen Heiloo en Limmen) bedoeld werd. Het Willibrordspatrocinium in Heiloo werd in ieder geval pas vrij laat vermeld, namelijk in 1455.

1 min

De Janswerff te Bergen

In 1995 werd op het terrein van de voormalige Van Brederodeschool bij de Kerkedijk in Bergen een proefonderzoek gedaan naar de precieze ligging, de aard en de kwaliteit van het laatmiddeleeuwse huis Janswerff. De gemeente Bergen heeft het onderzoek laten uitvoeren in verband met de herinrichting van het terrein. Het oorspronkelijke huis is omgeven door een gracht met een gemiddelde breedte van 11 meter. Op het binnenterrein heeft een eenvoudig rechthoekig huis gestaan. De gemeente heeft het binnenterrein laten markeren door een verhoging aan te brengen. Voorafgaand aan dit onderzoek zijn op deze locatie Jacobakannen gevonden die nu in de collectie van museum Het Sterkenhuis zijn opgenomen.

0 min

Grachten Verhalen

De Cromhouthuizen, Museum Geelvinck Hinlopen Huis, Museum Ons’ Lieve Heer op Solder en Museum Willet-Holthuysen presenteren Grachten Verhalen, een wandelgids met waar gebeurde verhalen over markante grachtenbewoners. Aan de hand van persoonlijke verhalen van bewoners krijgt u een quick tour langs en door deze vier bijzondere huizen aan de gracht. In ieder huis staat een andere eeuw en een ander personage centraal. Onderstaand verhaal biedt een voorproefje op de wandelgids Grachten Verhalen.

3 min

Visserij met respect voor de natuur

In honderd jaar wadvisserij is er veel veranderd. Van kleine sloepen en aken tot grote kotters. Van gemengde vangst tot specialisatie in één soort. Grootschaligheid werd de norm. Een kleine groep vissers grijpt terug op een beproefd recept: kleinschalig en flexibel vissen, met respect voor de natuur. Drie voorbeelden van vissers die het anders gingen doen.

3 min

Hoe het Marsdiep ontstond

Het waddengebied is uniek. Een fantastisch getijdensysteem dat zich al eeuwenlang volgens natuurwetten ontwikkelt. Het ontstaan van het zeegat Marsdiep is daar een goed voorbeeld van.

2 min

Wind tekort door nieuwbouwwijk?

Molens zijn werktuigen. Zij stellen eisen aan hun omgeving om in een goede conditie te blijven. Een molen die stilstaat, raakt in verval. De Vereniging de Hollandsche Molen heeft zich ingespannen om voor de molens in Nederland regels voor de omgeving op te stellen tot behoud van de molens: de molenbiotoop. Wat gebeurt er als er een nieuwe wijk in de nabije omgeving van een molen wordt gepland?

2 min