Door toedoen van mens en natuur is in de loop der eeuwen een uniek oer-Hollands landschap ontstaan in het gebied tussen Amsterdam-Noord, Zaanstad, Alkmaar en Hoorn. Laag Holland, zoals dit gebied genoemd wordt, ligt onder de zeespiegel. Het landschap zit vol met sporen van de tweestrijd tussen mens en water die als een rode draad door de rijke historie van het gebied loopt.
Op deze themapagina is een groot aantal verhalen en routes gebundeld die gaan over de historie, het landschap, de natuur en streekproducten uit Laag Holland. De diversiteit van Laag Holland komt tot uiting in de twee aparte Verhalenroutes door Waterland en de Zeevang. Daarnaast zijn er meerdere bestaande routes op deze themapagina terug te vinden, zoals de Hennep en Haringroute, De QR Kerkenroute Zeevang, de QR route Dik Trom en de QR route Historisch Purmerend.
Dit 17de-eeuwse dubbele huis werd in 1766/67 grondig verbouwd. Rond ±1770 komt bij het dubbel huis de lijstgevel met een groot driehoekig fronton weer in de mode. Dit is een vroeg voorbeeld in een late Lodewijk XV-stijl. De fraaie zandstenen gevel heeft een rechte kroonlijst met een groot driehoekig fronton met in het timpaan een alliantiewapen. Daarachter bevindt zich een attiek met siervazen.
>
1 min
Soms kom je in de archeologie vondsten tegen die op zichzelf een heel verhaal vertellen. Bij opgravingen in Krommenie in 2011 kwam zo’n vondst tevoorschijn. Ontdek hoe één lepel veel informatie geeft over Noord-Hollandse tradities.
> 5 min
In 1994 is bij de buitenplaats Kostverloren aan de Amstel in Amstelveen drie maanden lang archeologisch onderzoek uitgevoerd. Archeologen waren verrast toen zij exotische schelpen vonden uit de Caraïben, Afrika en Brazilië. Dankzij tuinarcheologie komt de rijkdom van de buitenplaatsen nog meer tot leven.
> 5 min
De hoek Prinsengracht/Brouwersgracht is een van de meest afgebeelde en gefotografeerde stukjes Amsterdam. Op de hoek van het zogenaamde Papeneiland (een verwijzing naar de nabij gelegen R.K. schuilkerk De Posthoorn, Prinsengracht 7, die omstreeks 1860 werd verplaatst naar het nieuwe kerkgebouw aan de Haarlemmerstraat) staat een fraai 17de-eeuws hoekhuis met aan beide zijden een (overkraagde) trapgevel in een sobere variant van de Amsterdamse renaissance.
> 1 min
Herengracht 539 is een dubbel huis met een zeldzame lijstgevel. Het pand heeft een mooi interieur met bijzondere plafondschilderingen van Gianantonio Pellegrini.
> 2 min
“Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima, ik heet u van harte welkom in Haarlem, op het mooiste plein van uw koninkrijk”. Met deze woorden verwelkomde burgemeester Schneiders het koningspaar tijdens hun kennismakingsbezoek aan de provincie Noord-Holland op 14 juni 2013. Samen met de commissaris van de Koning en het koningspaar stond hij op het bordes van het gemeentehuis aan de Grote Markt. Het paar werd feestelijk onthaald door de Haarlemse bevolking; geen wanklank was te horen. Dat is echter wel eens anders geweest. Aan het eind van de 18de eeuw, aan de vooravond van het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden, triomfeerden op dit plein de tegenstanders van de Oranje stadhouder, de patriotten. Hun glorietijd zou maar kort duren, ondanks dat zij op steun van het machtige Franse Leger konden rekenen. De breed gedragen onvrede over de Franse bezetting en de rol van de patriotten, zou in 1813 de weg plaveien voor een terugkomst van een Oranje vorst en daarmee de oprichting van een nieuw Koninkrijk der Nederlanden.
> 4 min
Stedelijk Museum Alkmaar bezit veel portretten. Statige stukken van prominente stedelingen, maar ook een enkele beeltenis van gewone burgers. Deze figuur is zo’n gewone man: een schippersknecht genaamd Johannes Douwes. Hoewel… zo gewoon was hij nu ook weer niet, want hij stelde een bijzondere daad. Op 26 november 1813 beklom hij de Waagtoren buitenom om er een vlag en oranje wimpel aan te bevestigen. Zo’n actie lijkt misschien een kwajongensstreek, maar was het zeker niet. Het ging om een heus politiek statement.
Bataafse revolutie
Vanaf 1780 groeide de politieke onrust in Nederland. Onder invloed van verlichte ideeën uit Frankrijk kwamen groepen burgers in opstand tegen de oude regentenmaatschappij, waarin een kleine elite het voor het zeggen had onder stadhouder Willem V. De ‘ware vaderlanders’ of patriotten vonden dat bredere lagen van de samenleving mee moesten kunnen regeren. Na de grote Franse Revolutie van 1789 kwam het in Nederland tot een Bataafse Revolutie in 1795. Stadhouder Willem vluchtte naar Engeland, revolutionairen grepen de macht, burgers dansten om de vrijheidsboom. Helaas liep de omwenteling al snel uit op een nieuwe vorm van regentschap: de nationale regering nam de touwtjes strak in handen, plaatselijke verkiezingen werden uitgesteld. Het enthousiasme voor de kersverse Bataafse Republiek taande snel, zeker toen die opgenomen werd in het Franse keizerrijk van Napoleon.
n
Oranje boven!
In 1813 werd de zoon van voormalig stadhouder Willem in Nederland in het zadel geholpen. Zo startte met deze Willem I het koningshuis van Oranje in Nederland. Om dit te vieren klom Johannes Douwes in de Waagtoren: Oranje boven! Vijftig jaar na dato was hij klaarblijkelijk nog altijd trots op zijn Oranjegezinde daad, want toen liet hij zich door de Alkmaarse schilder George ten Berge portretteren: een oude man met getaand schippersuiterlijk en opvallende oranje das.
(Het portret is helaas niet in de vaste opstelling van het museum te zien maar bevindt zich in ons depot)
> 0 min
Het voorname pand op Oude Turfmarkt 127 werd in 1865 gebouwd voor de Nederlandse Bank. Het nieuwe kantoorgebouw verving drie bestaande grachtenpanden op dezelfde locatie waarin de bank vanaf de oprichting in 1814 was gevestigd. Koning Willem I wachtte na het vertrek van de Fransen een zware taak om de ernstig verzwakte Nederlandse economie uit het slop te trekken. Zijn beleid richtte zich op het stimuleren van de handel en het verschaffen van werk voor het berooide volk. De oprichting van een nationale bank speelde hierbij een cruciale rol. In 1967 verliet de Nederlandse Bank het gebouw van waaruit de eerste bankbiljetten van ons land waren verspreid. Het verhuisde naar een gloednieuwe kantoortoren op het Frederiksplein. Sinds 1976 is het Allard Pierson museum van de Universiteit van Amsterdam gehuisvest op de Oude Turfmarkt 127.
> 3 min
In de groene weiden rondom Hobrede vallen de blonde, van oorsprong Franse koeien van boer Wennekers op tussen het Hollands zwartbont. Frank en Els Wennekers hebben een aantal jaren geleden hun bedrijf omgeschakeld naar een biologische vleesveehouderij in Laag Holland. Als boerende brandweerman in Amsterdam begon boer Wennekers in de Beemster. Vandaar verhuisde de familie eind jaren 80 naar een oude stolpboerderij in Hobrede waarin de koeien nog op stal stonden. Inmiddels heeft de boerderij een moderne hellingstal met plek voor 50 vleeskoeien. Naast het biologisch boeren doen de Wennekers ook aan agrarisch landschapsbeheer. Boer en boerin besteden veel tijd en aandacht aan het verbeteren van de omstandigheden voor weidevogels. En met succes, het land van boer Wennekers is populair onder de kieviten, scholeksters, grutto’s en visdiefjes.
> 3 min
Het huidige dorp Etersheim heeft vroeger een stuk oostelijker gelegen, aan de monding van de Ooster Ee. In oude documenten stond de kerk van Etersheim als buitendijks aangegeven. Na verscheidene overstromingen besloot de bevolking om in 1630 binnendijks een nieuw dorp met kerkje te bouwen. Het bestaan van het verzonken dorp Etersheim werd bevestigd toen amateurarcheologen in het water van het Markermeer een sarcofaag vonden, zo’n 100 meter van de dijk vandaan. In 2009 is de sarcofaag uit het water opgehaald, nabij de vroegere kerk van het dorp dat in de 17e eeuw definitief door de Zuiderzee werd verzwolgen. Is dit nu de ‘verdwenen schat’ waar men het sinds de Spaanse tijd over heeft?
> 3 min
De eerste avonturen van het brutale dikke jongetje Dik Trom zijn op deze plek geschreven. Geestelijk vader van de held uit de beroemde kinderboekenreeks, C.Joh. Kieviet, was schoolhoofd in het boerendorp Etersheim. Het schooltje had weliswaar maar één klas, maar de kinderen boden hem genoeg inspiratie voor het bedenken van alle streken die Dik Trom uithaalde met de dorpsbewoners. In het voormalig schoolgebouwtje is het Kinderboekenmuseum gevestigd waarin – uiteraard – veel aandacht is voor de auteur en de ontstaansgeschiedenis van Dik Trom.
> 3 min
Aan het Westeinde in Oosthuizen, vlakbij de Grote Kerk, staat een oud kaaspakhuis. De achterkant van het perceel grenst aan de Beemsterringvaart. Uit de Beemster kwam in de loop van de zeventiende eeuw een overvloed aan agrarische producten. Het dorp Oosthuizen profiteerde hiervan, onder meer door zich te gaan richten op de kaasverwerking. De kaas uit Oosthuizen, van het type Edammer kaas, werd een geliefd product in binnen- en buitenland.
> 3 min
Veel oude veenpolders in Nederland hebben niet meer hun oorspronkelijke verkavelingsstructuur. Herinrichting van het landschap en grootschalige ruilverkavelingen in de jaren 50 en 60 maakten het land geschikt voor moderne machines en een efficiënte bedrijfsvoering. Een uitzondering hierop is het gebied tussen Middelie en Hobrede. Met name vanuit de lucht zijn de kronkelige veenstromen en het oude verkavelingspatroon goed zichtbaar. Maar ook op het land zelf is nog het een en ander te zien uit de vroegste ontginningsperiode, zoals daliebulten en restanten van veenterpen.
> 2 min
In de slagschaduw van de hoge, bakstenen watertoren staat langs de dorpsweg een eenvoudige stolpboerderij met aan drie zijden houten wanden. Het groen geschilderde houtwerk doet uitbundig aan. De stolp is van zeer respectabele leeftijd en staat er al sinds 1716. De stolp staat exact op de afscheidingssloot van de banne Oosthuizen en banne Kwadijk. Maakt dat deze stolp zo bijzonder? Zeker, maar ook de vele verhalen die met deze boerderij samenhangen en die de geschiedenis ervan zo bijzonder maken. De bewoners van deze stolp, de familie Fiedeldij Dop, koesteren deze verhalen en vertellen ze graag door.
> 2 min
De provinciale weg N247 deelt polder de Zeevang in tweeën. De kaarsrechte weg tussen Edam en Oosthuizen volgt het traject van de oude Vijfstedentrekvaart. In 1660 besloten de stadsbesturen van Amsterdam, Purmerend, Monnickendam, Edam en Hoorn tot het gezamenlijk aanleggen van een trekvaartverbinding tussen deze steden. Aan het begin van de 19e eeuw werd het jaagpad naast de trekvaart verbreed tot straatweg. Ook het traject Hoorn-Enkhuizen werd toegevoegd aan het tracé van de weg. Sindsdien staat deze verbinding bekend als de ‘Zesstedenweg’. Tot aan het eind van de 19e eeuw waren de zes steden verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud aan de weg. Dit ging gepaard met veel gesteggel en daarom werd besloten de weg in 1920 over te dragen aan de provincie.
> 4 min
Vlak onder het dorpje Warder is achter de hoge IJsselmeerdijk onlangs een nieuw natuurgebied aangelegd. De 13 hectare grote Zandbraak is van oorsprong een dijkdoorbraak, zoals er zo vele geweest zijn in de vroegere Zuiderzeedijk. De braak is in 1866 ingepolderd op initiatief van twee boeren. In een deel van de polder is weer open water gekomen, waarmee het gebied heel aantrekkelijk is geworden voor weidevogels. Niet toevallig, want de Zeevang is een van de belangrijkste weidevogelgebieden in Noord-Holland vanwege de rust, ruimte en aanwezigheid van vochtig grasland. Dat dit niet vanzelf gaat, blijkt uit de aanleg van de Zandbraak als nieuw natuurgebied.
> 2 min
Staand op de kruin van de oude Zuiderzeedijk heeft men zicht op de sporen die de roerige ontstaanswijze van polder De Zeevang in het landschap heeft achtergelaten. Achter de kronkelige zeedijk ziet men diverse binnenmeertjes. Dit zijn restanten van vroegere dijkdoorbraken en ze heten braken of wielen. Op de dijk tussen Edam en Hoorn passeert men er een aantal, zoals de Heintjesbraak, Zandbraak, Groote Braak en Moordenaarsbraak. Deze laatste benaming is een verwijzing naar het geweld waarmee zulke dijkdoorbraken gepaard ging. Wie pal achter de Zuiderzeedijk woonde, was zijn leven nooit zeker.
> 2 min
Vlak achter de oude Zuiderzeedijk ligt het Fort bij Edam. Een groene bult te midden van rustige weilanden, omgeven door een gracht. Het fort maakt onderdeel uit van de Stelling van Amsterdam, een bijzondere verdedigingsring rondom de hoofdstad. De 46 forten, batterijen, munitiemagazijnen en inundatiesluizen van dit indrukwekkende militaire complex zijn tussen 1880 en 1914 aangelegd. Ten tijde van oorlog zou het leger, de regering en een deel van de bevolking zich kunnen terugtrekken binnen deze ring. Het systeem was zo bedacht dat ongeveer een miljoen mensen een jaar lang kon overleven binnen de Stelling.
> 2 min
Vlak onder Volendam ligt het gehucht Katham, in de Katwouderpolder. Vanaf de molen loopt een fietspad langs een op het oog breed stuk berm aan een drukke autoweg. Bij nader inzien blijkt dit bijzonder natuurland te zijn, bekend als het ‘Heitje van Katham’. Het is de enige plek waar nog veengroei plaatsvindt in Noord-Holland. Hier kan men zien hoe het oerlandschap van Waterland er heeft uitgezien. Als drassige, ongerepte hoogveenheide met moerasland. Heel anders dan het groene weidegebied waar Laag Holland om bekend staat.
> 2 min
Bij het bruggetje over de haven in Monnickendam staat een bronzen beeld, gemaakt door kunstenaar Rob Cerneus, van een palingroker. Dit ambacht is bijna verdwenen uit Monnickendam, maar vroeger stond het stadje vol met palingrokerijen. Het roken en verhandelen van vis was een belangrijke beroepstak in Monnickendam. Dit gold niet voor het vangen van de vis, dat deden voornamelijk de inwoners van Volendam, Marken en Durgerdam. Met de komst van de Afsluitdijk kreeg de visserij het zwaar te verduren en verdwenen bijna alle rokerijen uit de stad, op twee na.
> 3 min