Laag Holland

Marken en Sijtje Boes

Tot 1957, toen het eiland Marken door een kade met het vasteland werd verbonden, kwam iedere bezoeker met de bootin het haventje van het vissersdorp aan. De kleine houten huizen aan de kade waren groen geschilderd, net zoals dat nu nog het geval is. Een dergelijke aankomst zal, toen Marken nog een grote vissersvloot bezat, een spectaculaire aanblik hebben geboden. Vooral op zondag als er niet werd gewerkt en alle botters in de haven lagen aangemeerd. Het was om dergelijke folkloristische taferelen dat de eenvoudige vissersgemeenschap in de tweede helft van de negentiende eeuw werd ontdekt door vreemdelingen. De eerste waren kunstenaars die zich voelden aangetrokken door de aanblik van de kleurrijke klederdracht en het dorp met zijn schilderachtige haven, zijn smalle steegjes en zijn vele bruggetjes. In het kielzog van de schilders trokken de toeristen, buitenlanders én dagjesmensen, naar het eiland.

3 min

Het sluisje van Nieuwendam

De sluis in de Nieuwendammerdijk vormt de kern van het dijkdorp Nieuwendam. De sluis verbindt al eeuwenlang het water van het IJ (nu via Zijkanaal K) met het polderwater achter de dijk. Tot het eind van de negentiende eeuw was de Nieuwendammerham nog open water en maakte als zodanig deel uit het IJ. Vanaf het sluisje kon je zo naar Amsterdam varen. De plek, inclusief een herberg (nu café ’t Sluisje’), is dan ook altijd een kruispunt van druk verkeer geweest. Hier kwamen de beurtveren en later de stoombootjes uit Amsterdam aan, wat nu ’s zomers nóg gebeurt. De schuiten met zuivelproducten uit Waterland, bestemd voor de Amsterdamse markt, gingen de andere kant op, richting stad. In de haven van Nieuwendam werd de lading van de roeibootjes van de boeren overgeslagen op grotere boten, de zogeheten melkschuiten waarmee de overtocht over het woelige IJ kon worden gewaagd. Nieuwendam is een typisch Noord-Hollands dijkdorp met zijn karakteristieke houten huizen met ‘Zaanse’ klokgevels.

3 min

De stompe toren van Ransdorp

Al eeuwenlang domineert de stompe toren van Ransdorp (in een grijs verleden Rarop geheten) het weidse landschap van Waterland. Hoewel het dorp zelf nooit een directe verbinding met open water heeft gehad, fungeerde het gebouw vroeger als oriëntatiepunt voor schepen op de Zuiderzee en het buiten-IJ. Niet alleen overdag maar ook ’s nachts wanneer de vuurbaak op het platte dak (dat nu als uitkijkpost dient) brandde. Die platte bekroning zal zeker niet de bedoeling geweest van Jan Poyt, de architect. De naar zijn ontwerp opgetrokken bakstenen toren uit ongeveer 1525 is rijk versierd met natuurstenen onderdelen in laat-gotische stijl, maar onvoltooid gebleven. Een spits heeft hij nooit gehad en ook het bijbehorende kerkje is krap bemeten. De economische teruggang omstreeks 1600 en de slappe bodem zijn hiervan de belangrijkste oorzaken geweest. Niettemin is van het wél gebouwde stuk van de toren de welvaart af te lezen die het dorp, dankzij handel en scheepvaart, vóór de opkomst van Amsterdam heeft gekend.

n

Lees hier verder over Ransdorp en zijn connectie met Rembrandt (

0 min

De stompe toren van Ransdorp in Waterland

Al eeuwenlang domineert de stompe toren van Ransdorp het weidse landschap van Waterland. Hoewel het dorp zelf nooit een directe verbinding met open water heeft gehad, fungeerde het gebouw als oriëntatiepunt voor schepen op de Zuiderzee en het buiten-IJ. Dit was niet alleen overdag het geval, maar ook ’s nachts wanneer de vuurbaak op het platte dak brandde. De platte bekroning van de toren was waarschijnlijk niet het idee van Jan Poyt, de architect. De naar zijn ontwerp opgetrokken bakstenen toren uit ongeveer 1525 is rijk versierd met natuurstenen onderdelen in laat-gotische stijl, maar onvoltooid gebleven. Een spits heeft hij nooit gehad en ook het bijbehorende kerkje is krap bemeten. De economische teruggang omstreeks 1600 en de slappe bodem zijn hiervan de belangrijkste oorzaken geweest. Niettemin is van het wél gebouwde stuk van de toren de welvaart af te lezen die het dorp, dankzij handel en scheepvaart, vóór de opkomst van Amsterdam heeft gekend.

4 min

Broek in Waterland

Het gezicht over het water van de havenkom van Broek in Waterland, officieel ‘t Havenrak geheten, heeft bezoekers door de eeuwen heen geboeid. Broek stond lange tijd bekend als een dorp van rijke (veelal Amsterdamse) renteniers en personen die hun geld op de Amsterdamse beurs hadden verdiend. Tot de komst van de vanuit Amsterdam-Noord vertrekkende Noord-Hollandsche Stoomtram in 1888 kwam vrijwel iedereen, stedeling en buitenlander, per schip in de haven van Broek aan.

4 min

Het Tolhuis

Het Tolhuis, met zijn karakteristieke gevels van gele baksteen, is in 1859 als uitspanning gebouwd door Willem Springer, assistent-stadsarchitect van Amsterdam. De ligging op een in het IJ uitstekende landtong was strategisch goed gekozen: recht tegenover de oude stad en pal naast de halte van de trekschuiten naar Buiksloot en Purmerend. Het Tolhuis beschikte op eigen terrein over een stalhouderij, belangrijk voor het wegverkeer van en naar Waterland en verder. De uitspanning was dan ook vanaf het begin een geliefde plek voor uitgaand Amsterdam én passanten die op vervoer moesten wachten. Dat het Tolhuis zo goedbeklant was kwam vooral door de bijbehorende tuin met een terras aan het water. Als het weer het even toeliet genoten hoofdstedelingen er met een drankje van het uitzicht op het IJ met zijn bootjes, tegen de achtergrond van de snel veranderende skyline van hun stad (door de bouw van het Centraal Station bijvoorbeeld). Als er muziekuitvoeringen waren kon je er bijna letterlijk over de hoofden lopen. Vanaf 1878 werd de tuin ten gerieve van dagjesmensen uitgerust met nieuwe vormen van vertier: een speeltuin, een dansvloer, een schiettent en een muziekkoepel. Deze bouwsels zijn inmiddels al weer lang geleden verdwenen maar de tuin met zijn grote bomen is er nog steeds, links van de pont die van het Centraal Station komt. Er gloort een nieuwe toekomst voor het Tolhuisterrein door de recente stedenbouwkundige ontwikkelingen van de noordelijke IJ-oevers.

3 min

Stelling van Amsterdam: Noordfront

De QR route Stelling van Amsterdam komt langs alle 46 forten en batterijen van deze 135 kilometer lange verdedigingslinie rondom de hoofdstad. Om de QR route overzichtelijker en toegankelijker te maken, is de route onderverdeeld in verschillende stukken, de zogenaamde ‘fronten’. Een front bestaat uit een ensemble van forten en andere objecten zoals batterijen, sluizen en liniedijken die tezamen een ruimtelijk verdedigingssysteem vormden. Dit verhaal gaat over het Noordfront dat loopt vanaf het Fort bij Edam tot aan het Fort bij Spijkerboor. De QR routes worden tijdens het Festival op de Bres gelanceerd. 

n

Objecten: Fort bij Edam – Fort bij Kwadijk – Fort benoorden Purmerend – Fort aan de Nekkerweg – Fort aan de Middenweg – Fort aan de Jisperweg – Fort bij Spijkerboor

3 min

Fort bij Kwadijk: leeg fortterrein komt van pas bij watersnoodramp

Kort na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd de bouw van forten voor de Stelling van Amsterdam stopgezet. Van een aantal forten waren de aarden wallen en funderingen al aangelegd, maar de bouw van bomvrije gebouwen werd opgeschort. Zo verging het ook met Fort bij Kwadijk, vlak boven Purmerend en onderdeel van het Noordfront. Ondanks de bouw van een fortwachterswoning en genieloods werd dit fort niet voltooid. Toch maakte het lege fortterrein zich tijdens de ernstige watersnoodramp van 1916 zeer nuttig door het leveren van zandzakken. Kwadijk is het eerste fort van de Stelling dat formeel werd opgeheven, in 1951. Hiermee liep het een aantal jaren vooruit op de andere onderdelen van de Stelling.

4 min

Een bijzonder ‘watermonument’ van de Stelling van Amsterdam

In de zuidelijke ringdijk van de Beemster bevindt zich een bijzonder ‘watermonument’ van de Stelling van Amsterdam. Met deze inundatiesluis kon bij een dreigende aanval een deel van de Beemster onder water gezet kon worden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is dit twee keer gebeurd.

4 min

Fort aan de Nekkerweg: britsen maken plaats voor kingsize hotelbedden

Precies honderd jaar na de bouw van het Noordfront begint Fort aan de Nekkerweg aan een nieuw leven als hotel en wellness resort. De slaapvertrekken waar een eeuw geleden de britsen van de soldaten stonden, zijn getransformeerd tot luxueuze hotelkamers. Het contrast met de historie kan haast niet groter: in 1918 werden in dezelfde vertrekken principiële dienstweigeraars vastgehouden. En vlak na de Tweede Wereldoorlog zijn hier NSB-ers en andere collaborateurs onder erbarmelijke omstandigheden gevangen gezet. Na een ingrijpende renovatie leeft het fort als nooit tevoren. Waar in de geschutskoepel vroeger kanonnen en mitrailleurs stonden, kunnen de hotelgasten zich nu laten onderdompelen in de “experience douche-straat”. Maar ondanks deze radicale functieverandering is op veel plekken de historie nog zichtbaar. Door behoud van alle oorspronkelijke materialen en details waant men zich nog steeds in een robuust militair verdedigingswerk.

4 min

Gemaal Beetskoog warm kloppend polderhart

Als je aan komt lopen hoor je al het gestage bonken. En binnen dreunt iedere slag in je binnenste door. Het gaat om de ploffen van de maar liefst 6600 kilo zware dieselmotor van het gemaal Beetskoog. Je kan de klappen van de grote motor gemakkelijk tellen. Hier klopt duidelijk het hart van de polder!

3 min

Fort benoorden Purmerend: munitie is ingeruild voor wijnflessen

Het tussen 1909 en 1912 gebouwde Fort benoorden Purmerend, onderdeel van het Noordfront, werd relatief laat aan de Stelling van Amsterdam toegevoegd. Dit maakte het fort bij oplevering state of the art, maar aan deze nieuwigheid kwam een vroeg einde door de snelle modernisering van de oorlogsvoering. In de periode tussen beide wereldoorlogen werd het fort gedeeltelijk verbouwd tot munitieopslagplaats. Meteen na de Tweede Wereldoorlog werden er voor een korte periode ‘foute Nederlanders’ opgesloten. Begin jaren tachtig werd de opslag van wapens ingewisseld voor die van wijn. Voor deze functie was uitbreiding van de opslagruimte noodzakelijk. In 1996 werd de aarden wal voor het hoofdgebouw afgegraven en vervangen voor moderne opslagruimten. Deze werden opnieuw bedekt met een laag zand en voorzien van gras. De ingrijpende aanpassingen aan het fort zijn hiermee deels aan het oog onttrokken. Alleen de extra toegangsweg tot het forteiland en het laad- en losstation aan de achterkant verraden de aanpassingen die noodzakelijk zijn voor de moderne tijd.

4 min

Fort bij Edam: bewaker van de Zuiderzeedijk

Fort bij Edam is het meest noordoostelijke punt van de Stelling van Amsterdam en maakt onderdeel uit van het Noordfront. Net als de andere forten aan de noordkant is dit fort tussen 1908 en 1913 gebouwd. Dit is betrekkelijk laat, maar heeft een logische verklaring: het front aan de noordkant van A’dam was prima te verdedigen omdat het goed onderwater gezet kon worden. Deze kant had dus geen prioriteit bij de fortenbouwers van het Ministerie van Oorlog. Nu hoort het fort, mede door het werk van de vrijwilligers, tot een van de best geconserveerde onderdelen van de Stelling van Amsterdam.

4 min

Van fort tot resort

Het Fort aan de Nekkerweg is vanaf de zomer 2011 met een grote financiële bijdrage van de Provincie Noord-Holland gerestaureerd. Momenteel wordt het ingericht tot een stijlvol Spa – Welnesshotel genaamd Fortresort Beemster. Het verloop van deze restauratie is in beeld gebracht.

1 min

Kijk hoe hoog

Peilschalen op de dijk. 35d5385f2b1abb0e35cf139abe0bf6293850d359 Een peilschaal is een instrument om de stand van bijvoorbeeld water te meten. De bekendste in Nederland is de NAP-peilschaal. Deze geeft de waterstand in rivieren, sloten en kanalen aan ten opzichte van het Normaal Amsterdams Peil (NAP). Het NAP is de referentiehoogte waaraan hoogtemetingen in Nederland worden gerelateerd. Een […]

1 min

Toerisme in Volendam en Marken

Maakte je als toerist in de jaren ’30 een reisje langs de Noord-Hollandse dorpen, dan had je grote kans in Marken Sijtje Boes tegen het lijf te lopen. Deze geslepen zakenvrouw verdiende dankzij haar talenkennis en vlotte babbel goed geld aan de vele toeristen die op het eiland afkwamen. Zodra er een boot aankwam was Sijtje er als de kippen bij. Ze sprak de vreemdelingen aan en haalde ze over om naar haar showhuis te komen en met eigen ogen een authentiek Marker interieur te aanschouwen. En natuurlijk was er ook gelegenheid om souvenirs te kopen. Zelf zag Sijtje hier geen kwaad in, mensen vonden het immers altijd fijn om met een inwoner zelf te kunnen praten. Het bestuur van Marken beoordeelde haar rol echter anders. Zij vonden dat Sijtje te ver ging met haar ‘hulp’ en zagen haar als één van de mensen die probeerden “op een of andere manier binnenshuis het medelijden op te wekken en min of meer de menschen af te persen”.

7 min

Op reis naar Alkmaar

‘Met prykelen en groot gevaer’, schreef de loodsman over de reis die hij maakte in de zomer van 1661. Samen met twee welgestelde heren vertrok hij dat jaar vanuit Amsterdam op een driedaagse reis naar Alkmaar. De tekeningen die hij maakte van deze reis, laten goed zien dat de wereld in de zeventiende eeuw nog heel groot was. Veel groter dan nu. Alkmaar was dus ver weg en de reis ernaar toe was spannend. Een heel avontuur. Onderweg, al varend op de binnenvaarten van Noord-Holland, kwamen de drie heren dan ook allerlei perikelen en gevaren tegen.

9 min

De Kleine Braak ten noorden van Edam

De Kleine Braak ligt bij Camping Kleine Weel. De braak is open en rond van vorm. Het maakt onderdeel uit van de Noorder IJ- en Zeedijken die Zeevang en Waterland door de eeuwen heen beschermd hebben tegen het water van de voormalige Zuiderzee. Deze braak is een hedendaags bewijs van de historische strijd tegen het water omdat het de plek aangeeft van een vroegere dijkdoorbraak. Samen met de dijken van de IJ- en Zeedijken is het een beeldbepalend element in het Noord-Hollandse Polderlandschap.

0 min

De Grote Braak ten noorden van Edam

De braak is open en voorzien van een rietkraag. Hij is ellipsvormig. Het maakt onderdeel uit van de Noorder IJ- en Zeedijken die Zeevang en Waterland door de eeuwen heen beschermd hebben tegen het water van de voormalige Zuiderzee. Deze braak is een hedendaags bewijs van de historische strijd tegen het water omdat het de plek aangeeft van een vroegere dijkdoorbraak. Samen met de dijken van de IJ- en Zeedijken is het een beeldbepalend element in het Noord-Hollandse Polderlandschap.

0 min

De Moordenaarsbraak tussen Warder en Edam

Het binnenmeertje de Moordenaarsbraak is een hedendaags bewijs van de historische strijd tegen het water omdat het de plek aangeeft van een vroegere doorbraak van de Zuiderzeedijk. Een boerderij die vlak bij de doorbraak stond is toen door het water verzwolgen en de boerenfamilie is daarbij omgekomen. Tegenwoordig ligt het meertje er vredig bij.

1 min