Door toedoen van mens en natuur is in de loop der eeuwen een uniek oer-Hollands landschap ontstaan in het gebied tussen Amsterdam-Noord, Zaanstad, Alkmaar en Hoorn. Laag Holland, zoals dit gebied genoemd wordt, ligt onder de zeespiegel. Het landschap zit vol met sporen van de tweestrijd tussen mens en water die als een rode draad door de rijke historie van het gebied loopt.
Op deze themapagina is een groot aantal verhalen en routes gebundeld die gaan over de historie, het landschap, de natuur en streekproducten uit Laag Holland. De diversiteit van Laag Holland komt tot uiting in de twee aparte Verhalenroutes door Waterland en de Zeevang. Daarnaast zijn er meerdere bestaande routes op deze themapagina terug te vinden, zoals de Hennep en Haringroute, De QR Kerkenroute Zeevang, de QR route Dik Trom en de QR route Historisch Purmerend.
De Haring & Henneproute brengt u langs de oude dorpen in de gemeenten Graft-De Rijp en Schermer en langs de zoom van de Beemster naar de mooiste plekjes van het voormalige Schermereiland. Het is een gebied dat zich bij uitstek per fiets of te voet laat verkennen. De herinneringen uit een rijk en opmerkelijk verleden liggen er voor het oprapen.
>
2 min
Rond 900 is hier nog geen kerk, geen dorp, geen dijk of ringvaart. Het gebied is onbewoond riet- en hooiland omringd door water. Zo’n 1100 jaar later staat u midden in een klein pittoresk dorpje. Hoe is dat zo gekomen?
> 3 min
In het dorp Oost-Graftdijk, gemeente Graft-De Rijp, bevindt zich een bijzonder huis. Dit arbeidershuisje uit 1877 is een van de weinige nog geheel houten huisjes op het voormalige Schermereiland. Jannetje Heertjes was de laatste bewoonster. Achter het huis staat het enig overgebleven hekelhok van het eiland. Het werd gebouwd door haar vader. Zoals generaties Graftdijkers voor hem, verdiende hij de kost met het hekelen van hennep voor de touwslagerijen op het eiland en de zeildoekweverij in Krommenie.
> 3 min
Noordeinde telt halverwege de 17eeeuw een bevolking van 600 zielen. Veel Noordeinders verdienen hun brood in de hennepnijverheid, waar hennep wordt verwerkt tot touw en zeildoek. Vanuit de dorpen op het Schermereiland, De Rijp, Graft, Grootschermer en Schermerhorn beoefent men de walvisvaart. De schepen hebben touw en zeil nodig. ‘De gitzwarte teerhuizen, de opslagplaatsen en de vele kabels, die als laaghangende waslijnen tussen de bomen hangen, bepalen het dorpssilhouet.’
> 2 min
In de 13e eeuw staat er tussen Grootschermer en Schermerhorn een kerk die in gebruik is voor de dorpelingen van Schermerhorn (of De Horn) en Noordschermer dat in die tijd een zelfstandig dorp is. De kerk staat op de plaats waar nu de molen De Havik staat en in haar lange geschiedenis wordt het gebouw om de paar eeuwen vervangen. Zo blijkt uit de archieven dat er in 1612 een hevige storm woedt over het Schermereiland waardoor de kerk instort. Er wordt vijfduizend gulden beschikbaar gesteld voor de wederopbouw.
> 2 min
In het raadhuis van Grootschermer is, net als in dat van De Rijp, een gevelsteen geplaatst met een vissende haringbuis. De mast is gestreken; het bezaanzeiltje zorgt ervoor dat het uitgezette net strak gespannen blijft. De gevelsteen laat zien dat ook de dorpelingen van Grootschermer (voorheen Zuidschermer) hun aandeel hadden in de zeevarende geschiedenis van het Schermereiland.
> 2 min
Het dorp Schermerhorn ontstaat als vissersplaatsje op de uiterste noordpunt van het vroegere Schermereiland en heeft daaraan haar naam te danken; horn betekent hoek. Het dorp ligt gunstig aan het Zwet, een smalle geul tussen de meren Schermeer en Beemster. Dit water is – tot de indijking van de meren – een drukke scheepvaartroute van en naar Alkmaar en de Zuiderzee. In de Gouden Eeuw groeit Schermerhorn uit tot een centrum van koopvaardij en handel. Veel dorpelingen verhuren zich als zeevarende op de vaart naar de Oostzee en de Middellandse Zee. Een grote brand in 1699 verwoest het rijkste deel van het dorp en maakt een abrupt einde aan de welvaart. De hervormde kerk uit 1636 in het centrum van het dorp overleeft de brand.
> 3 min
De kleine Mijzenpolder aan de overkant van de Beemsterringvaart hoort, samen met het Schermereiland, bij het ‘oude land’ tussen de droogmakerijen Beemster en Schermer. De Mijzen is een van de oudste veenontginningen in midden Noord-Holland en bevat een verloren dorpje en een kapel.
> 2 min
Manus was een gezonde jongen, maar toch had hij een groot gemis in zijn jeugd. Zijn moeder heeft hij eigenlijk niet gekend, want die is gestorven toen hij drie jaar was. Zijn vader heeft hij wel goed gekend, maar die overleed toen hij acht jaar was. Manus werd opgenomen in het weeshuis te Westzaan. De ouders van het weeshuis, die de wezen, jongens en meisjes, verzorgden tot ze op eigen benen konden staan, waren mevrouw en meneer Drost. De Hervormde Kerk speelde een belangrijke rol in het bestaan van het weeshuis. De gelden voor het eten en kleding werden opgebracht door de kerkgangers.
> 3 min
De Rijp is rond 1400 gesticht als havenplaatsje voor het nabijgelegen Graft en stelt dan nog niet zo heel veel voor. Twee eeuwen later in 1607 maakt De Rijp zich los van Graft. De bouw van een eigen raadhuis (1630) staat symbool voor de welvaart van het dorp en markeert de nieuwe bestuurlijke zelfstandigheid. Aan het begin van de Gouden Eeuw kan De Rijp zich in rijkdom en inwonertal meten aan stadjes als Purmerend en Monnickendam. Er wordt ook een nieuwe haven gebouwd. Het ‘Schermer Eylandt’ is dan nog werkelijk een eiland, omringd door het water van de grote meren Schermer, Beemster en Starnmeer. Vanuit De Rijp zeilen haring- en handelsschepen rechtstreeks naar de Zuiderzee.
> 2 min
We hadden een paard, De Oude Zwart. En er was een bakwagen om naar de markt te gaan, een driewielder kar om de mest naar de markt te rijden en een brik voor hoogtijden. Dat was iets bijzonders, want de meeste boeren hadden een jachtwagen. (..) Een keer per jaar gingen we met de Brik een dagje naar zee. Met vader en moeder en de kinderen van Sieswerda, een bevriende arts uit de Rijp. Eerst moesten de koeien gemolken worden en Sies moest ook nog tijd hebben. Maar als het geluk er was, dan reden we met de hele familie naar de zee. Dat was enig. Dan gingen we op de foto. Dat was een grote dag. Gerrit Köhne (geboren 1914)
> 4 min
Noord-Holland is rijk aan cultuur. Het oudste museum van Nederland staat in Noord-Holland, het Teylers Museum. Na het Teylers Museum volgden er vele andere. Enkele zijn het Rijksmuseum, het Westfries Museum en het Zaans Museum. Noord-Holland is ook multicultureel van karakter. Al sinds 1580 komen migranten naar Holland. De cultuur van Noord-Holland is daarom rijk en divers.
> 1 min
Dit olieverfschilderij op paneel dateert uit 1583 en toont Dirck van Oss. Hij is een stamvader van de geroemde en verguisde VOC-mentaliteit. Zijn grootste faam dankt hij aan de droogmaking van de Beemster in de jaren 1607-1612. In 2012 werd het 400-jarig bestaan van de Beemster uitgebreid herdacht. Wie was Van Oss precies?
> 4 min
De visserij is een uitstervend beroep. Vroeger leefde Noord-Holland van de visserij. Veel plaatsen langs de kust waren vissersdorpen en –steden. Als je goed kijkt kun je in veel van deze plaatsen nog sporen zien van een vissersverleden. Een gevelsteen laat ons zien dat er vroeger op walvissen gejaagd werd. De Groenlandse walvis is hierdoor bijna geheel uitgestorven. De walvisvaart is nu afgestoten door Nederland, maar vroeger was walvisolie een grote concurrent van plantaardig olie.
> 0 min
De kunstschilder A.P. Schotel trok in 1926 naar Volendam en werkte er enkele jaren. Dit grote doek is een schitterend voorbeeld van het werk dat hij in het vissersdorp maakte. Het werd samen met een ander schilderij van Schotel in 1939 aangekocht door het inmiddels opgeheven Hoogheemraadschap Noordhollands Noorderkwartier.
> 3 min
Willem Eggert bouwde zijn “Slot Purmersteyn” op de kruising van de weg Amsterdam-Hoorn en de Where. Dit object maakt onderdeel uit van de QR route door Historisch Purmerend.
> 0 min
We schrijven 1275. Waterlandse boeren komen in opstand tegen hun heer, Jan Persijn. Die oefende namens de graaf van Holland het gezag uit over Waterland en de Zeevang. Waarom hij zijn onderdanen tegen zich in het harnas gejaagd had is niet helemaal duidelijk. Maar hij moet het helemaal bij hen verbruid hebben, want zijn burcht Swaensborch werd door de opstandelingen tot de grond toe verwoest. Van dit ergens bij Monnickendam gelegen kasteel is tot nu toe nooit iets teruggevonden.
> 3 min
Polder Westzaan, ten noorden van de Westzanerdijk is geleidelijk ontstaan in het veenweidelandschap ten westen en oosten van Westzaan. In de polder liggen natuurgebieden als De Reef, het Westzijderveld en het Guisveld die beheerd worden door Staatsbosbeheer. De waterhuishouding wordt geregeld door Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. De Polder Westzaan is een goed voorbeeld van een waterrijk slagenlandschap. Het veenweidekarakter van de polder is intact gebleven. Typerend voor het landschap zijn de lange kavelvormen, de grote openheid, de weelderige rietstroken en de hoogteverschillen van de grond.
> 0 min